بازنمايي يا بازساخت تطوّر ساختاري شخصيت جنيد بغدادي در برخي آثار عرفاني

در ميان عارفان شهير تاريخ اسلامي، نام ابوالقاسم جنيد بغدادي كم همتاست. او به اعتبار درجات بالاي سلوك، تحسين و تأييد معاصرانش و البته كرامات و عبارات لطيفي كه از او نقل شده، جايگاه ممتازي دارد. عمده آشنايي مخاطبان فارسي‌زبان در عصر حاضر، تنها با توجه به ذكر وي در تذكرهالاولياي عطار است؛ با اين حال بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه بسياري از آثار عرفاني و تذكره‌هاي ديگر نيز، توجه ويژه‌اي به اين شخصيت داشته‌اند. بررسي‌هاي بيشتر، گوياي اين موضوع است كه در بسياري از تذكره‌ها و آثار عرفاني، سخن از يك جنيد واحد نمي‌شود، بلكه در ادوار مختلف و زير قلم آفرينندۀ نويسندگان، معرفي و تشريح شخصيت جنيد تفاوت‌هايي پيدا كرده است. مقالۀ حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي مي‌كوشد شكل ساختاري پنهان اين روايات گوناگون دربارۀ اين عارف را بررسي و تبيين نمايد. نتايج نشان مي‌دهد كه تنها با در نظر گرفتن و كنار هم قرار دادنِ اين آثار متفاوت، مي‌توان به شكل ساختاري، سيماي واحدي از جنيد رصد كرد. هرچند سلايق نويسندگان بنا بر دلايل مختلف، يكسان نيست، اما گويي به تدريج در متون آنها، سيماي جنيد، كمالي مجزّا بيش از آنچه اين عارف شهير در زمان حيات واقعي‌اش تجربه كرده، يافته است.