تحليل روابط فرهنگي در پيكره‌بندي فضايي مسكن سنتي كردها؛ مطالعه موردي: خانه‌هاي سنتي شهري منطقه موكريان (شهر سردشت)

فضا، يكي از مهم‌ترين مباحث معماري است كه فرم، ساختار و سازماندهي آن به طور مستقيم با فرهنگ در ارتباط مي‌باشد، درواقع وجوه و مؤلفه‌هاي فرهنگ در محيط ساخته‌شده، در قالب فضا متبلور مي‌شوند. مي‌توان گفت، معماري به واسطه‌ي زبان كالبد و فضا، قانونمندي‌هاي اجتماعي و فرهنگي نهفته در رسوم و عادات را سازماندهي مي‌كند. بنابراين نحوه‌ي سازماندهي، انتظام و نوع فضاها و فرم ظاهري آن‌ها، علاوه براينكه معرف پيشينه‌ي فرهنگي و هويت ساكنان است، بر ساختار اجتماعي كاربر فضا نيز مؤثر مي‌باشد. هدف اصلي اين پژوهش، بررسي ماهيت معماري مسكوني منطقه كردستان مكري(موكريان)، با تأكيد بر خصوصيات و ويژگي‌هاي فضاي معماري و نحوه‌ي سازماندهي و انتظام آن، از منظر فرهنگ مي‌باشد. براي دستيابي به اين هدف، با استفاده از روش كيفي قوم نگاري، كليت فرهنگ كردهاي مكري بر اساس متغيرهاي ملموس‌تري كه در شكل‌گيري فضاي معماري مؤثرند(سبك زندگي، ساختار خانواده، نقش جنسيت‌ها(جا و مقام زن)، محرميت و فرايند روابط اجتماعي) در ارتباط با شكل خانه‌ها بررسي شده‌است. عمليات گردآوري داده‌هاي معماري(برداشت، تهيه پلان، كروكي و عكاسي) نيز با استفاده از روش ميداني در رابطه با شكل خانه‌هاي سنتي(خانه‌هاي شهري) شهر سردشت، واقع در شمالغرب ايران، به عنوان نمونه عمومي و مطالعاتي از مساكن شهري و معماري بومي منطقه كردنشين موكريان، انجام شده است. بنابراين به منظور تحليل ساختار فضايي، الگوي چيدمان فضا و نمودار توجيهي آن ها با استفاده از نرم‌افزار Agraph ترسيم شد. سپس شاخص‌هاي هم‌پيوندي، عمق نسبي واتصال(كنترل) فضاها با استفاده از روابط رياضي نحوفضا براي هر نمونه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج كلي پژوهش نشان مي‌دهد، معماري سنتي منطقه موكريان، تلفيقي از معماري درونگرا و برونگرا است. در خانه‌هاي شهري اين منطقه مسئله محرميت، به واسطه فرهنگ خاص كردها، ساختار پيچيده‌اي دارد و اكثر فضاها بعدي عمومي دارند. جايگاه زن در خانه و سيستم خانواده از نظر تعداد همسر، اهميت زيادي در شيوه‌ي سازماندهي فضا دارد كه منعكس‌كننده رفتارهاي برگرفته از فرهنگ، آدب و رسوم بومي و ساختار اجتماعي‌شان مي‌باشند.