بازخواني سازمان فضايي محله در شهر ايراني از منظر فرهنگ وقف؛ مطالعه موردي: محله علي‌قلي‌آقا، شهر اصفهان

فرهنگ وقف در حوزه شهرسازي از ديرباز وجود داشته و در ابعاد گوناگوني همچون كالبدي، عملكردي، اجتماعي و اقتصادي حائز اهميت است. شناسايي سازوكار تأثير فرهنگ وقف در عناصر سازنده شهرهاي ايراني-اسلامي به‌ويژه با رويكردي تاريخي، به روشن‌تر شدن اين مفهوم كمك خواهد كرد. شهر اصفهان با محلات تاريخي منحصربه فرد، به عنوان يكي از شهرهايي كه در دوران صفويه و متاثر از فرهنگ وقف رشد و توسعه يافته است، بستر مناسبي براي پژوهش‌هاي تاريخي با نگاه نوآورانه را فراهم مي‌آورد. از اين رو از ميان محلات شهر اصفهان، با توجه به وجود وقف‌نامه‌اي مستند، محله علي‌قلي‌آقا به منظور بستر اين پژوهش به عنوان مطالعه موردي انتخاب شده و پژوهش با فرض تاثيرگذاري سنت وقف بر شكل محله علي‌قلي‌آقا، در پي يافتن پاسخي براي اين پرسش است كه فرهنگ وقف چگونه بر ساختار و خلق فضاهاي محله سنتي تأثير گذاشته است؟. براين اساس، هدف مقاله تحليل ساخت‌شناسي فضايي و عناصر كالبدي محلات سنتي از منظر فرهنگ وقف و مبتني بر رويكرد ساختارگرايي در مطالعات شهر اسلامي مي‌باشد، تا براين اساس بتوان در فرايند بازآفريني محلات سنتي با اتكاء به يافته‌هاي تحقيق به سازمان فضايي پايداري دست يافت. به همين منظور، پژوهش با روش توصيفي تحليلي ضمن مرور ادبيات جايگاه وقف در تفكر اسلامي و تاثير آن بر ساختار شهر اسلامي، در بخش تحليلي با استفاده از گردآوري اطلاعات بصورت كتابخانه‌اي اسنادي، مشاهدات ميداني، اسناد، نقشه‌هاي تاريخي و همچنين بررسي وقف‌نامه‌ها و سفرنامه‌هاي تاريخي، مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه فرهنگ وقف، در ايجاد نطفه اوليه مركز محله علي‌قلي‌آقا شهر اصفهان و ايجاد بناهاي عمومي نظير: مسجد، حسينيه، حمام و ساير ابنيه عام‌المنفعه در اين محله، اثرگذار بوده است. همچنين به دلايل ابعاد اعتقادي و اجتماعي فرهنگ وقف، توسعه و ايجاد ابنيه محله‌ علي‌قلي‌آقا، موجب ايجاد ساختار درهم تنيده در مركز محله و ايجاد حساسيت و مشاركت مردم در حفظ و احياء ابنيه سنتي در اين محله شده است.