رابطۀ انسان و طبيعت در انديشه و شعر معاصر مطالعۀ تطبيقي- جامعه‌شناختي شعر سهراب سپهري و مهدي اخوان ثالث

اين مقاله به‌رابطۀ انسان و طبيعت در انديشه و شعر سهراب سپهري و مهدي اخوان ثالث مي‌پردازد. دو دفتر «صداي پاي آب» و «حجم سبز» از سپهري و سه دفتر «زمستان»، «آخر شاهنامه» و «از اين اوستا» از اخوان ثالث انتخاب گرديده‌است. در اين مقاله از برخي نظريه‌پردازان مكتب رمانتيسم، به‌خصوص ژان ژاك روسو استفاده شده‌است. رويكرد اين پژوهش بين‌رشته‌اي و روش آن تحليل محتواي كيفي از نوع مضموني، كه نخست به‌شيوۀ قياس به‌رديابي مفاهيم ملاحظات نظري پرداخته كه از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به‌نظم‌مندي طبيعت اشاره كرد كه در اشعار سپهري حضور پررنگي دارد. دوم به‌شيوۀ استقرا، مفاهيم و مقولاتي را كه در پيوند با رابطۀ انسان و طبيعت بوده و در ملاحظات نظري نيامده، استخراج شده‌است. با تكيه بر اين دو منطق پژوهشي و كاربست روش تحليل محتواي مضموني دو سازۀ مفهومي «طبيعت‌گرايي» و «دگرديسي رابطۀ انسان و طبيعت» به دست آمد كه بين اشعار سپهري و اخوان ثالث مشترك است، اما هر كدام تلقي خاص خود را نسبت به اين مفاهيم دارند. وجه مميزۀ اشعار سپهري در اين مورد توجه به‌تمامي عناصر طبيعي و ارجح ‌ندانستن يكي بر ديگري يا به‌عبارت روشن‌تر، اهميت به «كليت طبيعت» و در اشعار اخوان ثالث، «هم‌سرنوشتي انسان و طبيعت» است. گذشته از اين، نوع مواجهه سپهري و اخوان ثالث با طبيعت، در تضاد با زمانۀ آن‌ها و در تقابل با گفتمان حاكم و انديشۀ پيشرفت مسلط بر آن قراردارد.