بررسي نسبت امرِ الوهي و شخص‌وارگي

نسبت «شخص‌وارگي» و «امرِ الوهي»، همواره، از مسائل مهم الهيات و فلسفۀ دين بوده و سبب شكل‌‌گيريِ دوگانۀ «شخص‌‌وارگي» و «ناشخص‌‌وارگيِ» امرِ الوهي شده است. «شخص‌وارگي» به معناي داشتن اوصافي مانندِ علم، قدرت، اراده و خير است كه در انسان نيز، به صورت محدود، ديده مي‌شود. «تئيزم» با نسبت دادن چنين اوصافي به امرِ الوهي، مهم‌ترين مدافع شخص‌وارگي است. در مقابل، «پنتئيزم» چنين استدلال مي‌كند كه الف) شخص، مساوي انسان است؛ ب) جسمانيت، مشخصۀ بارز انسان است؛ ج) در نتيجه، داشتن صفاتي مانند علم و اراده مستلزمِ جسمانيت و مساوي انسان‌وارگي است. بنابراين، امرِ الوهيِ پنتئيستي از داشتن اين اوصاف مبرّاست. چيستي نسبت ميان الوهيت و شخص‌وارگي، پرسش اصلي مقالۀ حاضر است. نسبت جسمانيت با شخص‌وارگي و نسبت كمال با امرِ الوهيِ ناشخص‌وار، سؤالات فرعي پژوهش را تشكيل مي‌دهند و بر آنيم تا نشان دهيم كه شخص‌وارگي لازمۀ «الوهيت» است. اين مسير با بررسي مؤلفه‌هاي الوهيت، يعني تعالي، تأثيرگذاري و عدم‌تناهي، و بيان ديدگاه‌هاي معارض پي‌گيري مي‌شود. در پايان، روشن مي‌شود كه بر خلاف ادعاي منتقدان «جسمانيت»، لازمۀ شخص‌وارگي نيست و همچنين انكار شخص‌وارگي امرِ الوهي و در عين‌حال، پذيرش مؤلفه‌هاي كمال مانند «آگاهي»، در گفتار قائلان به ناشخص‌وارگي تناقض آميز و نامنسجم است.