ارزيابي و مقايسه ي كاركرد حاصلخيزي خاك در پروژه‌هاي شاخص مقابله با بيابان زايي تحت دو نوع رويكرد مديريتي اكولوژيك محور و اجتماعي- اكولوژيك محور در شهرستان سربيشه

بررسي اثر متقابل نوع رويكرد مديريتي و نوع پروژه هاي شاخص مقابله با بيابان زايي بر كاركرد حاصلخيزي خاك از اهميت ويژه اي در بحث پايش و ارزيابي اين پروژه ها، برخوردار بوده كه هدف تحقيق حاضر را شكل مي‌دهد. براي اين منظور، ابتدا محدوده ي سه نوع پروژه شاخص مقابله با بيابان زايي شامل بوته‌‌كاري، احداث هلالي‌‌آبگير و بذركاري بذرپاشي در دو نوع رويكرد مديريتي اكولوژيك محور (پروژه بيابان زدايي دشت سربيشه) و اجتماعي اكولوژيك محور (پروژه بين المللي ترسيب كربن) در شهرستان سربيشه استان خراسان جنوبي (كه در سال 1384 اجرا گرديده اند)، شناسايي‌شده و ضمن تعيين منطقه معرف در هر يك و حفر پروفيل با سه تكرار به‌صورت تصادفي، نسبت به برداشت نمونه خاك از عمق صفر15 سانتي متر اقدام گرديد. سپس مقدار نيتروژن، فسفر و پتاسيم نمونه‌‌هاي خاك، به‌‌عنوان ويژگي‌‌هاي معرف حاصلخيزي خاك انداز ه‌گيري و مبناي مقايسه و ارزيابي قرار گرفت. نتايج تجزيه واريانس اثر متقابل نوع رويكرد مديريتي و پروژه هاي شاخص مقابله با بيابان زايي، بر مقدار پتاسيم خاك اختلاف معني داري را نشان نداد كه اين مسئله را مي توان ناشي از وفور پتاسيم در خاك هاي مناطق خشك عنوان نمود؛ اما در ارتباط با نيتروژن و فسفر، اختلاف معني داري در سطح پنج درصد مشاهده گرديد. به‌طوري‌كه بيشترين مقدار اين عناصر در مديريت اجتماعي اكولوژيك‌محور (به ترتيب 0.19 و 0.005 گرم بر كيلوگرم) تحت پروژه ي بوته كاري و كمترين مقدار آن در مديريت اكولوژيك‌محور (به ترتيب 0.14 و 0.002 گرم بر كيلوگرم)، تحت همان پروژه مشاهده گرديد. نتايج به‌دست‌آمده نشان مي دهد اگرچه بوته كاري به دليل تمركز بيشتر در انتقال، كاشت و آبياري نهال ها و درنهايت افزايش پوشش گياهي، نسبت به ساير پروژه ها، اثر بيشتري بر كاركرد حاصلخيزي خاك دارد، اما وضعيت كاركرد حاصلخيزي خاك اين پروژه در رويكرد مديريتي اكولوژيك محور حكايت از اين واقعيت مهم دارد كه نوع مديريت شامل اجرا، حفاظت و بهره برداري صحيح از پروژه ها، اثر به‌مراتب مهم‌تري بر كاركرد حاصلخيزي خاك ايفا خواهد نمود. به‌طوري‌كه مديريت اجتماعي اكولوژيك محور به دليل مشاركت فعال جامعه محلي در تمام مراحل برنامه ريزي، اجرا، نظارت و بهره برداري و درنتيجه حفاظت بهتر عرصه هاي اصلاحي توانسته است، به موفقيت بيشتري در اين زمينه دست يابد. بر اين اساس مي توان نتيجه گيري نمود كه هرچند احياي ساختار و عملكرد اكوسيستم هدف اصلي تمام فعاليت هاي احيايي است اما فرايند پايداري آن به شكل گسترده اي به انگيزه گروه هاي ذينفع و اثربخشي سازوكارهاي اقتصادي، اجتماعي و سياستي مربوط است.