تحليل انتقادي مغايرت شواهد ديني با ادله تناهي آثار علل جسماني از نگاه حكيم سبزواري و علامه طباطبايي

از جمله مباحثي كه ريشه در كلمات فلاسفه پيشين دارد، بحث از علل مادي و جسماني است. فلاسفه بر اين عقيده اند كه علل جسماني نمي‌تواند داراي آثار نامحدود باشد. براي اثبات اين ادعا، به لزوم «وضع و محاذات» به عنوان شرط تاثير اين علل تمسك جسته اند. برخي از حكماي متاخر نظير حاجي سبزواري و علامه طباطبايي علاوه بر اين برهان، از «حركت جوهري» صدرايي نيز بهره برده و برهان ديگري براي اين مدعا اقامه كرده اند. اگر فعل و اثر فاعل جسماني بر اساس اين براهين، متناهي باشد، انفعال و يا تاثير پذيري امور جسماني نيز نمي‌تواند غيرمتناهي باشد؛ زيرا آنچه حكم به عدم تناهي آن مي شود، اثر فاعل و علت جسماني است. اين تاثير، مستلزم يك متاثر است كه همان انفعال امر جسماني است كه به دليل تناهي اثر فاعل، نمي تواند نامحدود باشد. در اين نوشتار با روش توصيفي تحليلي و با هدف ارزيابي دو دليل مذكور، نشان داده مي شود كه اين ادله در اثبات مدعاي خود استحكام لازم را ندارند؛ به گونه اي كه علاوه بر ناهماهنگي با برخي اصول مبرهن فلسفي، برخي از شواهد ديني نيز خلاف آن را تاييد مي كند و نشان مي دهد كه يك امر جسماني در انفعال و تاثيرپذيري، محدوديتي ندارد. حاصل تحقيق حاكي از آن است كه مطابق برخي از شواهد فلسفي و ديني، انفعال نامحدود امور جسماني غير ممكن نيست.