بايدها و نبايدها در اكوسيستم بيابان ها و راهبرد مناسب مديريت آنها

در موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور؛ با اجراي دو طرح جامع پژوهشي-مطالعاتي بشرح زير، گستره قلمرو بياباني در كشور تعيين شد: 1- تعيين قلمرو جغرافيايي محدوده هاي بياباني ايران 2- تعيين اشكال ناهمواري ها، خصوصيات فيزيكي شيميايي و مينرالوژيكي شنزارهاي كشور. نتايج اين دو طرح جامع پژوهشي-مطالعاتي نشان مي دهد كه حدود 90 ميليون هكتار (و نه 32 ميليون هكتار) يعني معادل 55 درصد اين سرزمين تحت سيطره اكوسيستم بياباني است. دراكولوژي نظريه اي بشرح زير وجود دارد؛ اكوسيستم هاي كه تحت حاكميت دايمي و پايدار يك يا چند استرس (Stress) ناشي از عوامل محيطي، شكل گرفته و تكامل مي يابند، در صورتي كه تحت تاثير پديده هاي نوظهور طبيعي و يا دخالت انسان تخريب (Disturbance) شوند، امكان بازگشت آنها به حالت اوليه غيرممكن يا به زمان طولاني فراتر از مقياس عمر انسان نياز دارند. عليرغم اين، شكنندگي بيابان ها در چهار چوب برنامه هاي توسعه كشور ناديده گرفته شده است، بنحوي كه اكثر اين اكوسيستم ها در معرض تخريب قرار گرفته اند. توسعه اراضي كشاورزي وابسته با آب هاي زير زميني، برداشت معادن و ايجاد زيرساخت هاي توسعه اي حمل ونقل و يا چراي مفرط در مراتع و خشك شدن تالاب ها و آبگير هاي بياباني، تخريب و زوال اين اكوسيستم ها را باعث شده است. و اين تخريب ها زمينه ظهور پديده ناشي از بيابانزايي مثل ايجاد كانون هاي گرد و غبار، فرو نشست زمين و تهديد سكونتگاه ها و مراكز تمدني انسان را فراهم مي كند. در اكوسيستم هاي بياباني مناسبترين راهبرد مديريتي، رويكرد حفاظتي است به زبان ساده طبيعت را بايد به حال خود رها كرد. اين رويكرد حفاظتي در كليه بخش هاي اقتصادي بايد مد نظر قرار گيرد. ادامه بهره برداري از اين نوع رويشگاه ها، ميزان خسارت ناشي از دخالت انسان بمراتب بيشتر از درآمد حاصل از بهربرداري است. در اين شرايط 1- بخش وسيعي از عرصه هاي طبيعي بايد قرق شده يا مناطق حفاظت شده اعلام شود، 2- چراي دام بايد محدود شود، 3- كشاورزي ديم كلاً ممنوع گردد 4- كشاورزي با استفاده از آب هاي زيرزميني محدود شود 5- بخش عمده اي از آب هاي جاري نادر يا زيزميني بعد از تامين آب شرب به عنوان حقابه محيط هاي طبيعي منظور گردد. 6- دستكاري طبيعت براي برداشت معادن و يا ساير زير ساخت ها در حد محدود در شرايط اجتناب ناپذير صورت پذيرد. از طرفي با توجه به تنوع اكوسيستمي بيابانها، ظرفيت تنوع زيستي آنها بسيار بالا و ارزشمند است بخصوص اين نوع تنوع حيات زيستي ناشي از تكامل در شرايط سخت (Extremes) است و ارزش تنوع ژنتيكي آنها در آينده با توجه پديده تغيير اقليم بسيار بالا خواهد بود.

no abstract