تيره اسفناجيان (Chenopodiaceae) در ايران، مقاوم در زيستگاههاي سخت و شكننده

بر اساس برآوردهاي مختلف، سطحي معادل 20 تا 60 درصد مساحت كشور را مناطق بياباني اشغال نموده است. در شرايط بياباني تعداد محدودي از گياهان هستند كه توان زيست را دارند. در اين مناطق اراضي شور، تپه‌هاي شني و خاكهاي فقير گچي يا مارني (بدلندها) قرار گرفته اند كه شرايط بسيار حادتري‌ دارند و تعداد بسيار معدودي از گياهان قابليت رشد روي آنها را دارند. تعدادي از گياهان تيره اسفناجيان (Chenopodiaceae) (گاهي در تيره ديگري به نام Amaryllidaceae ادغام شده)، توان زيست در اين نوع از رويشگاه‌ها را دارند. گياهان اين تيره در دنيا حدود 100 جنس و 1600 گونه دارند و در ايران تعداد جنسهاي آن به 40 و تعداد گونه‌ها و واحدهاي تحت‌گونه آن به 184 مي‌رسد. تعداد 2/65 درصد آرايه‌هاي اين تيره در ناحيه ايراني‌توراني، 6/7 درصد در ناحيه صحرائي‌سندي، 2/2 درصد در در ناحيه اروپائي‌سيبريائي، 6/13 در صد مشترك ايراني‌توراني-صحرائي‌سندي، 3/4 در صد مشترك ايراني‌توراني-اروپائي‌سيبريائي و 1/7 در صد در هر 3 ناحيه‌ شناخته‌شده درايران انتشار دارند. در مجموع 96 در صد آرايه‌هاي تيره انحصاري ايراني‌توراني و يا مشترك با يكي از نواحي ديگر رويشي ايران مي‌باشند. تعداد 16 آرايه اين تيره جزو عناصر انحصاري (endemic) ايران اند. گونه سگ‌ليسه (Hlocnemum strobilaceum) جزو گونه‌هائي است كه در شوره‌زارهاي اغلب مناطق كشور ديده مي‌شود و بيشترين نزديكي را با مركز شوري پيدا مي‌نمايد. فهرست 43 گونه اراضي شور ذكر مي‌شود. تاغ يكي از مقاوم‌ترين گونه‌هاي گياهي ايران به شرايط خشك تپه‌هاي شني است. تعداد 18 گونه مربوط به تپه‌هاي شني و 16 گونه مربوط به خاكهاي فقير گچي مارني ذكر‌مي‌شود. احتمالا گونه Bienertia cycloptera در هامون جازموريان يكي از آبدار‌ترين گياهان ايران است. چغندر (Beta vulgaris)، اسفناج (Spinacia oleracea) و جارو (Kochia scoparia) كه به طور مستقيم مصرف دارند، متعلق به تيره Chenopodiaceae هستند.

Deserts have been estimated to cover an area of 20-60 present of Iranian territory. In deserts a few number of plants have potential to live in. In these areas salty soil habitats, sand dunes and sterile soils including gypsy soils and marls still have less potential for plant growing and only a few number of plant species tolerate to grow on them. Many species of Chenopodiaceae family (sometimes has been included in Amaryllidaceae) naturally grow in these habitats. Chenopodiaceae includes ca. 100 genera and 1600 species in the world. In Iran, it includes 40 genera and 184 species and subspecific taxa, of which 16 taxa are endemics to Iran. Chenopodiaceae members are distributed in different phytogeographical areas of Iran as follows: 65.2 persent in Irano-Turanian, 7.6 persent in Saharo-Sindian, 2.2 persent in Euro-Siberian. The rests are either bi- or tri-regionals. As a whole, 96 persent of Chenopodiaceae members of Iran are either true Irano-Turanian or common with other known phytogeographicals of Iran. Halocnemum strobilaceum occurs nearly in all salty habitats of Iran and is possibly the most tolerant species of Iran to salty wet soils. In closed salty wet places or slaty lakes, its distribution extends closest to the centre of salt bearing habitats. The number of 43 species of Chenopodiaceae family grow in salty soils of Iran are listed in this paper. Haloxylon ammodendron is possibly one of the most tolerant species to dry habitats on sand dunes. Eighteen species grow on sand dunes and 16 species grow on sterile soils including gypsy soils sand marls are listed here. Among the Iranian natural plants, Bienertia cycloptera from Hamoon Jazmurian is the species that bear highest amount of water in its organs. Beet and Suger Beet (Beta vulgaris), Spinach (Spinacia oleracea) and Summer Cypress (Kochia scoparia) are directly or indirectly used by human. Many species of Chenopodiaceae, at least in dry condition are feeded by livestocks.