وجوه فكري و اجتماعي حملۀ حيدري راجي كرماني

حمله‌نامه، خرده‌گونه‌اي از حماسه‌ي ديني است كه توصيف رشادت‌ها و بيان فضايل اخلاقي علي(ع) محور اصلي محتواي اين آثار را تشكيل مي‌دهد. حمله‌ي حيدري راجي كرماني يكي از مصاديق مهم اين خرده‌گونه‌ي ادبي است كه از قواعد نوع حماسه و خرده‌گونه‌ي حمله‌نامه پيروي مي‌كند؛ ولي از جهت محتوا تمايز آشكاري با ديگر مصاديق اين نوع دارد. شاعر در اين منظومه، افزون‌بر اغراق حماسي مانند رشادت، دلاوري و شكوهمندي، تصويري خداگونه و رازآميز از حضرت ‌علي(ع) ارائه مي‌دهد. اين موضوع از يك ‌سو، با اغراق حماسي و از سويي ديگر با عقايد شيعه‌ي اصولي، ناسازگار است. مسئله‌ي اساسي اين است كه بروز اين نوع غلو در حمله‌ي راجي، ريشه در چه عواملي مي‌تواند داشته باشد؟اين پژوهش سعي دارد با تحليل وجوه فكري و اعتقادي مسلط بر حمله‌ي راجي و بررسي پيوند آن با جامعه، از زمينه‌ي اجتماعي خلق اين اثر پرده برداشته و دلايل موجهي را براي تمايز محتواي غلوآميز آن از ساير حماسه‌هاي مذهبي بيابد. براي رسيدن به اين مقصود، پس از مطالعه‌ي تطبيقي حمله‌ي راجي با آثار هم‌سنخ، تمايز محتوايي و فكري آن مشخص گرديد و سپس ضمن مطالعه‌ي سرگذشت تاريخي بمانعلي راجي و فرقه‌ي شيخيه، مطالب پيش‌گفته با متون شيخيه تطبيق داده شد. در فرجام، اين نتيجه حاصل شد كه آفريننده‌ي اثر ارتباط آشكاري با پايگاه اجتماعي خود دارد و اين عقايد افراطي از طريق فرقه‌ي شيخيه به تفكر بمانعلي راجي كرماني و اثرش نفوذ كرده است.