جغرافياي تاريخي منطقه ارمنيه از منظر مورخان و جغرافي‌دانان مسلمان (از قرن اول تا نهم هجري قمري)

طرح مسئله: منطقه ارمنيه با وسعتي حدود 30 هزار كيلومترمربع در شمال غرب فلات ايران در منطقه قفقاز جنوبي ميان درياي سياه و خزر و در مرز آسيا و اروپا قرار دارد. اين سرزمين امروزه حدود و قسمت‌هاي جغرافيايي مشخصي دارد، اما در متون جغرافيايي و تاريخي متقدم به گونه‌اي متفاوت معرفي شده است. سرزمين كنوني ارمنيه (ارمنستان) شامل مناطق گرجستان در شمال، خانات ايروان در مركز، خانات نخجوان در جنوب و خانات قره‌باغ در جنوب شرق است كه در پاره‌اي از آثار مورخان و جغرافي‌دانان مسلمان از آنها ياد و در اين آثار براي هر منطقه نام خاصي بيان شده است. هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسي جغرافياي تاريخي منطقه ارمنيه از منظر مورخان و جغرافي‌دانان مسلمان از قرن اول تا نهم هجري قمري است؛ يعني دوراني كه در آن بيشترين كتاب‌ها و تأليفات تاريخي و جغرافيايي ضبط و نگارش شده است. روش: روش و رويكرد اين پژوهش، بنيادي و ازنظر روش‌شناسي، توصيفي‌تحليلي و برمبناي شيوه مطالعه منابع دسته اول كتابخانه‌اي است. نتايج: نتايج و يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد جغرافياي تاريخي ارمنيه، وجه تسميه و حدود جغرافيايي اين سرزمين برپايه متون تاريخي و جغرافيايي متقدم، گاه به شكلي متفاوت با وضعيت فعلي اين سرزمين آورده شده است. در پژوهش حاضر براي نخستين‌بار به شكلي مبسوط جغرافياي تاريخي منطقه ارمنيه به‌مثابه منطقه‌اي مهم و سوق‌الجيشي، ازلحاظ تاريخي بررسي شده است؛ منطقه‌اي كه طي تاريخ چند هزارساله خود ازلحاظ جغرافيايي و مذهبي، محل مناقشه قدرت‌ها و دولت‌هاي هم‌جوار خود بوده است.