بازخواني عرفاني نسبت ميان وجود و كمالات در مشرب فلسفي صدرايي

همۀ مشربهاي فلسفي در جهان اسلام، به كمال حق تعالي و نقصان ساير موجودات حكم كرده و تنها خداوند را عين الكمال و كل الكمال مي دانند. اما صدرالمتألّهين شيرازي بر اين باور است كه هر موجودي عين كمال است و هيچ كمالي از هيچ موجودي قابل سلب نيست. نظر ملاصدرا با دو گونه تفسير از جانب شارحان حكمت صدرايي روبرو شده است؛ تفسير اول اين است كه اگر چه همۀ موجودات، واجدِ همۀ كمالات هستند اما نحوۀ كمالات در آنها متفاوت و به صورت تشكيكي است. تفسير دوم با انكار اين تفاوت تشكيكي و با اين ادعا كه هر موجودي واجد همۀ كمالات است و هيچ كمالي از هيچ موجودي قابل سلب نيست، تمايز آنها را در كمون و بروز كمالات مي داند، نه وجدان و فقدان آن. تفسير اول با نظامِ تشكيكي وجودي سازگار است و تفسير دوم با نگاه وحدت وجودي و تشكيك در مظاهرِ وجود سازگاري بيشتري دارد. در اين نوشتار – كه با روش اسنادي و تحليل منطقي فراهم شده است - با ابطال تفسير اول به اثبات تفسير دوم پرداخته مي شود و در ضمن آن توجيه برخي از معاصران براي آشتي ميان اين دو تفسير مورد نقد و بررسي قرار مي گيرد.