وبا و پزشكينه‌سازي: عوامل گذار به دولت مدرنِ مداخله‌جو در دوره قاجار

از دوره ساسانيان تا اواسط دوره قاجار با چهره‌اي از دولت در ايران مواجه‌ايم كه نه تنها در قبال مردم احساس مسئوليت ندارد، بلكه اين اتباع هستند كه بايد تحت هر شرايطي از دولت تبعيت نمايند. هدف مقاله حاضر به عنوان پژوهشي در باب لحظه گسست از اين نوع صورت بندي دولت- كه مي‌توان آن را دولت پيشامدرن به شمار آورد- و ظهور دولت مدرن در ايران است. مداخله‌جويي در حيات و ممات اتباع، چه در حوزه عمومي و چه در حوزه خصوصي، مولفه بارز اين دولت است. اين مقاله با اتكا به روش‌ تبارشناسي فوكو درصدد است تا شكاف و گسست از تنواره سياسي دولت پيشامدرن و زايش دولت مدرنِ مداخله‌جو را در ايران تفحص نمايد. بر اساس يافته‌هاي اين مقاله، سرآغاز پيدايش دولت مدرن، به دخل و تصرفاتي باز مي‌گردد كه دولت در اواسط دوره قاجار و در بازه زماني شيوع و اوج‌گيري بيماري مهلك وبا اعمال نمود. ايجاد دانشگاه دارالفنون و اهميت يافتن دو رشته پزشكي مدرن و جراحي، تاسيس نخستين بيمارستان مدرن در اين دوره، تاسيس انستيتو پاستور و افزايش تعداد حمام‌ها از جمله كردارهاي غيرگفتماني بودند كه با بسط آنها، دولت حيات و ممات اتباع خود را مورد مداخله قرار داد. در نتيجه پزشكينه‌ كردن جامعه ايراني و به تبع آن مداخله در شئون زندگي و سلامت بدن شهروندان، الگوي بود كه موجبات ايجاد تحرّك در دولت و عوامل گذار اين نهاد از وضعيت پيشا مدرن به مدرن را فراهم آورد.