«همي بكشتي تا آدمي نماند شجاع» نقد آرا و عملكرد مصحّحان در بازيابي دو بيت منسوب به رودكي سمرقندي در منابع بلاغي

رودكي سمرقندي، استاد و پيشگام شاعران پارسي‌زبانِ ايرانِ بعد از اسلام است. نام و آوازۀ او در دربار سامانيان و حكمت‌هاي پيدا و پنهان در اشعارش ـ به‌ويژه الفاظ خوب و معانيِ آسان در سروده‌هاي او ـ موجب شده‌ است تصويري به‌غايت ويژه از اين شاعر ديرينه در ذهن ايرانيان و پارسي‌زبانان خارج از ايران به‌ وجود آيد. اين پژوهش با تكيه بر دو بيت منسوب به رودكي تهيه شده ‌است. يك بيت در ترجمان‌البلاغه، حدائق‌السحر و ديگر منابع بلاغي به‌صورت «همي بكشتي تا آدمي نماند شجاع/ همي‌بدادي تا آدمي نماند فقير» و بيت ديگر در المعجم به‌صورت «همي بكشتي تا در عدو نماند شجاع/ همي‌بدادي تا در ولي نماند فقير» آمده است. از مصحّحان سروده‌هاي رودكي، بهار و نفيسي برآن‌اند كه بيتِ نخستْ روايت يا ضبط اشتباهي از بيت دوم است. به همين دليل و به‌ پيروي از اين دو مصحّح، بيت نخست در هيچ‌يك از ديوان‌هاي شعر رودكي وارد نشده است؛ اما شواهد نشان مي‌دهد، اين دو سروده يك بيت نيست؛ بلكه دو بيت مستقل از هم است. نويسندگان در اين مقاله مي‌كوشند نخست با توجه به وجود ابيات مشابه در آثار شاعران، استقلال ابيات را به اثبات برسانند؛ سپس با توجه به ويژگي‌هاي سبكي سروده‌هاي مسلّم رودكي، اصالت بيت نخست را تأييد كنند و سرانجام احتمالاتي را دربارۀ بيت دوم مطرح خواهند كرد.