بررسي شخصيت‌شناسي فيروزشاه و عين‌الحيات در داراب‌نامۀ بيغمي برپايه‌ كهن‌الگوي آنيما

كهن‌الگوها ميراث مشترك جاي‌گرفته در ناخودآگاه جمعي نوع بشرند. كارل گوستاو يونگ، روان‌شناس انسان‌گرا، اين موضوع را براي نخستين‌بار مطرح كرد. يكي از مفاهيم پربسامد در كهن‌الگوهاي مدّنظر يونگ به‌ويژه آنيما، عشق است كه به همۀ فرهنگ‌هاي بشري تعلق دارد. مي‌توان عشق را صورتي كهن‌الگويي دانست كه در روان آدمي جاي گرفته و تجربۀ مشترك بشري به شمار مي‌رود. به اين اعتبار، افزون‌بر ادبيات، دانش روان‌شناسي نيز به آن توجه داشته است. مهم‌ترين كهن‌الگوي ازلي تشريح‌شده از يونگ، آنيما (روح مؤنث نرينه) است كه جلوه‌هاي مطلوب و مخربي در نهاد جنس مذكر دارد. داراب‌نامۀ بيغمي اثري برجسته است كه به تشريح ماجراهاي عاشقانه و حماسي فيروزشاه با عين‌الحيات، دختر شاه يمن، مي‌پردازد. تجلي عين‌الحيات در روايت‌هاي بيغمي به‌گونه‌اي است كه مي‌توان شخصيت او و تأثيراتش بر فيروزشاه را با مؤلفه‌هاي آنيمايي مدّنظر يونگ سنجيد. نتايج اين پژوهش كه با استناد به منابع كتابخانه‌اي و روش توصيفي ـ تحليلي پرداخته شده است، نشان مي‌دهد كه «عشق و فرديّت»، «ازليّت عشق»، «تجلي عشق (معشوق) در خواب و رؤيا» و «نمودهاي منفي عشق (معشوقه)» اصلي‌ترين نمودهاي آنيمايي عشق در داراب‌نامه است؛ همچنين اصلي‌ترين تأثير آنيما بر شخصيت فيروزشاه، رسيدن او به مقام وزارت و پادشاهي است كه نمادي از فرديّت و كمال شخصيتي به شمار مي‌رود.