اخلاق فضيلت؛ منظري قرآني

اخلاق فضيلت يكي از نظريه‌هاي اخلاقي است كه اهتمام ويژه‌اي بر شخصيت فاعل و ويژگي‌ها آن دارد‌‌. در مقابل اخلاق فضيلت‌‌، نظريه‌هاي عمل‌محور (وظيفه‌نگر و غايت‌نگر) قرار دارند‌‌. شناخت ديدگاه قرآن‌‌، به عنوان مهم‌ترين منبع اعتقادي و عملي دين اسلام‌‌، در ميان نظريه‌هاي اخلاق هنجاري ضروري به نظر مي‌رسد‌‌. از همين‌رو، در اين پژوهش مي‌كوشيم ضمن تبيين دقيقِ اخلاق فضيلت و ويژگي‌هاي آن‌‌، به سراغ آيات قرآني رفته‌‌، ديدگاه قرآن در قبال اين نظريه را تبيين كنيم‌‌. ديدگاهي كه از مجموع شواهد قرآني برداشت مي‌شود، تأييد اخلاق فضيلت با رويكرد فضيلت‌موضوع )فاعل‌محور و فاعل‌مقدّم( است‌، اما براي رويكردهاي فضيلت‌معيار و فاعل‌مبنا شاهد قوي‌اي يافت نشد‌‌. اخلاق قرآني با محور قرار دادنِ قلب و روح در مقابل افعال ظاهري انسان و ايمان در مقابل عمل صالح و همچنين با طرح «اسوه» به عنوان معيار شناخت اخلاق، رويكردي بسيار نزديك به اخلاق فضيلت، اتخاذ كرده است‌.

Virtue ethics is a moral theory that is particularly focused on the agent’s character and characteristics‌‌. Virtue ethics is contrasted with act-based theories (deontological and teleological theories)‌‌. It seems necessary to identify the Quranic perspective on normative moral theories, since the Quran is the most important source of Islamic beliefs and acts‌‌. Thus, in this paper, we seek to precisely formulate virtue ethics and its properties, and then look for the Quranic view of such ethics‌‌. The view gleaned from the bulk of Quranic evidence is an endorsement of virtue ethics with an orientation to the subject’s virtue (agent-based), but no evidence can be found for virtue-based, subject-based approaches‌‌. Quranic ethics is very close to virtue ethics because it assigns a central place to one’s heart and soul as opposed to external acts, and faith as opposed to righteous actions‌‌. Moreover, it offers a “role-model” (uswa) as the criterion for morality‌.