بررسي و نقد نظريۀ اخلاقي برگسون و مباني آن با تأكيد بر نقد اخلاق تكليف‌محور كانت

از سرآغاز تفكر فلسفي تا ظهور كانت،‌‌ قوۀ عقل نظري، بنياد قوۀ عقل عملي لحاظ شده است. از جمله فيلسوفان صاحب نظر و تأثيرگذار غرب ـ در حوزۀ عقل عملي و اخلاق‌‌ ـ هانري برگسون فرانسوي است. در نظام فكري برگسون‌‌، با تغيير معناي ادراك به‌عنوان نخستين ثمرۀ كنش و واكنش، ايماژ انسان با عالم خارج‌‌، عمل و قوۀ عقل عملي بر نظر‌ورزيْ تقدم مي‌يابد و نتيجۀ اين چرخش مبنايي‌‌، در اخلاق برگسون نمايان مي‌گردد. با توجه به فضاي حاكم بر زمانۀ برگسون‌‌، اين فيلسوف دورۀ تجدد با دغدغۀ احياي انسان اخلاقي و ارزشي‌‌، اخلاق خود را در دو ساحت اخلاق اجتماعي با عنوان «اخلاق بسته» و ساحت «اخلاق گشودۀ بشري» شرح و بسط مي‌دهد. او در اخلاق بسته مي‌كوشد تا علاوه ‌بر اصلاح خطاهاي موجود در اخلاق تكليف كانت‌‌، زمينه را براي شكوفايي و تبلور اخلاقي نو‌‌، در قالب الگو‌هاي برجسته به‌مثابۀ اسوه‌هاي اخلاقي‌‌، فراهم كند. برگسون، عقل خود‌آيين را به‌عنوان بنياد اخلاق نمي‌پذيرد و در تبيين اخلاق باز‌‌، آن را بر بنياد عقلانيت تكامل‌يافته‌اي بنا مي‌گذارد كه در سير تطوّر خلّاق با پيوند مجدد با حيات‌‌، به شور و شعور رسيده و مي‌تواند راهبر انسان در كسب معرفت حقيقي باشد.

Since the beginning of philosophical thought until Kant, the faculty of theoretical reason was deemed the foundation of the faculty of practical reason. One influential philosopher in the West, working on practical reason and morality, was Henry Bergson–the French philosopher. In his intellectual system, perception is reinterpreted as the first result of action and reaction, and the human image with the external world, action, and the faculty of practical reason are viewed as having primacy over theoretical reasoning. The result of this fundamental turn is manifested in Bergson’s ethics. Given the predominant atmosphere in Bergson’s period, this modern philosopher is concerned with the revival of the moral and axiological human, elaborating his ethics in two realms: social ethics under “closed morality” and “human open morality.” In his close morality, he tries to correct errors in Kant’s deontological ethics, opening the path to the flourishing of a new ethics in terms of prominent models as moral models. Bergson rejects autonomous reason as the foundation of morality. In his account of open morality, he establishes it upon an evolved rationality, which reaches passion and consciousness in its creative development and reconnection with life, and can guide the human to acquisition of genuine knowledge.