مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - فرهنگ و تمدن اسلامي در مغرب (دوره ادريسي و جايگاه تمدني ادريسيان)

چكيده فارسي :

ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﻋﻠﻮﯾﺎن در ﻣﺪﯾﻨﻪ در 169 ﻫﺠﺮي ، ادرﯾﺲ اول ﺑﺎ ﺣﻀﻮر در ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻣﺎم رﺿﺎ ع )148-203 (ﮐﻪ او را ﺗﺎج آل ﻣﺤﻤﺪ ) ص ﻧﺎﻣﯿﺪ، ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﺗﺮك ﮐﺮد ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮي ﮐﻪ از اﻣﺎم رﺿﺎ ع ﻫﺪﯾﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﺑﺮد و اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ رﺿﻮي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﯿﺮاث رﺿﻮي آل ادرﯾﺲ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ، ﺑﺎﻻﺧﺮه او ﭘﺲ از ﺳﻔﺮي ﭘﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮان آل اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ در ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در 172 ﻫﺠﺮي در ﻣﻐﺮب، ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ اﻣﺎ ﻓﺮق ﻣﻬﺎﺟﺮت ادرﯾﺲ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ آن ﻫﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ادرﯾﺲ ﻣﻨﺸﺎ دوﻟﺖ و ﺗﻤﺪن ﺷﺪ و ﺗﻤﺪﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ دوﻟﺖ او ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ، ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ ع ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﭼﻬﺮه اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﺮﺑﯽ داد و ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و آﺑﺎداﻧﯽ و و روﻧﻖ و ﺷﻬﺮ ﺳﺎزي در ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻤﺮان ﻣﻐﺮب اﺳﺖ. ﺑﻘﺎﯾﺎي ادرﯾﺴﯿﺎ ن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺟﺎﺳﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺮاﮐﺶ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﻐﺮب، ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻨﺸﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻤﺪﻧﯽ و ﺣﺎﻣﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ) دول ﺷﺮﻓﺎي ﻓﻼﻟﯽ و ﺳﻌﺪي، ﺑﻪ ﻣﺪﺧﻞ ﺳﻌﺪﯾﺎن از ﻣﻮﻟﻒ در داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺟﻠﺪ 23رﺟﻮع ﺷﻮد ( ﺧﻮد را از ﻧﺴﻞ ادرﯾﺲ و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ع ﻣﯽ داﻧﻨﺪ. آن ﭼﻪ در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻐﺮب )1389( در ﻣﻮرد ادرﯾﺴﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻓﺮا ﺗﺮ از اﺷﺎرات اﺳﺖ و ﭼﻬﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﺮدازي زاﯾﺪ، ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﻌﻨﯽ ، " دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯿﺎن " ، ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺒﺴﻮط ﻋﻨﺎﺻﺮ و ارﮐﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻤﺪﻧﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻐﺮب در ﻋﻬﺪ ادرﯾﺴﯿﺎن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻐﺮب دوره ادرﯾﺴﯽ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻤﺪﻧﯽ ادرﯾﺴﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، زﯾﺮا ﻣﺎﻫﯿﺖ دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯽ، دوﻟﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻤﺪﻧﯽ اﺳﺖ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﻬﺪ ادرﯾﺴﯿﺎن در ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﺪوﯾﺖ ﺑﺎ ﺷﻬﺮﺳﺎزي و ﺗﺎﺳﯿﺲ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﻬﺮ در ﻣﻐﺮب و ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزش ﺑﺎ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﮐﺰ آﻣﻮزﺷﯽ، ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺠﺎرت و ﺻﻨﻌﺖ وﮐﺸﺎورزي و داﻣﺪاري و ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺸﮑﯿﻼت اداري و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ و رﻫﺎ ﺳﺎزي اﺳﻼم از ﺑﺪﻋﺖ ﺧﻮارج و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دول ﺧﻮارج در ﻣﻐﺮب اﻗﺼﯽ و ﻗﻄﻊ ﻣﻄﺎﻣﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﯽ از ﻣﻐﺮب، ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ آن ﻫﺎ اﺳﺖ، ﺗﺎﺳﯿﺲ دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯽ ﻧﻤﺎد اﺻﺎﻟﺖ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در ﻏﺮب ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ و ﮐﺎرﮐﺮد ﺗﺸﯿﻊ در ﺗﻤﺪن ﺳﺎزي و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮ ﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺟﻬﺎن در ﮐﻨﺎر ﺗﻨﮕﻪ ﺟﺒﻞ اﻟﻄﺎرق را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ و ﺗﺜﺒﯿﺖ و آراﻣﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﯿﻌﯽ از ﻣﻐﺮب ﻣﺮﻫﻮن وﺟﻮد ادرﯾﺲ و دوﻟﺖ او در ﻣﻐﺮب اﻗﺼﯽ اﺳﺖ. ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت ادرﯾﺴﯽ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ، ﭘﯿﺎم ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﺗﺸﯿﻊ را در دورﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻏﺮب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺮز ﺑﺎ اروﭘﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ. ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﯽ و ﺿﺮب ﺳﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ ﻋﻠﯽ و رﻣﻮز ﺷﯿﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ واژه وﺻﯽ، ﻧﻤﺎد ﻫﻮﯾﺖ واﻗﻌﯽ دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯽ اﺳﺖ. ﺳﮑﻪ ادرﯾﺴﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﯽ از ﺗﺼﺎوﯾﺮ روي ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻐﺮب اﺳﺖ. ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻤﺪﻧﯽ دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯿﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت و اﺳﺘﻘﺮار ادرﯾﺲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ و ﺗﺤﺮﮐﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﺳﯿﺎﺳﯽ - اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻣﻐﺮب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات از ﻣﻐﺮب اﻗﺼﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ آﻏﺎز ﺷﺪ و در ﻣﻐﺮب اوﺳﻂ و ادﻧﯽ و ﺣﺘﯽ آﻧﺪﻟﺲ ﻫﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد زﯾﺮا ﻧﻮادﮔﺎن ادرﯾﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﻟﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﮏ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ادرﯾﺴﯿﺎن دوﻟﺖ اﻣﻮي اﻧﺪﻟﺲ را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ. اﻣﺮوزه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي اﻧﺒﻮه از ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت ادرﯾﺴﯽ ﺑﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻤﺪﻧﯽ دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯿﺎن اﺳﺖ. و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻣﻊ ﻗﺮوﯾﯿﻦ ﮐﻪ در اﻏﺎز دوﻟﺖ ادرﯾﺴﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ، ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ان را ﺟﺪ اﻋﻼي ﻧﻬﺎد ﻫﺎي آﻣﻮزش اروﭘﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ در ﻣﻮر د ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻤﺪﻧﯽ ادراﺳﻪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻊ اﻣﺮوز از داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ. ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﻬﺪ ادرﯾﺴﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﺎص و داراي اﺻﺎﻟﺖ ادرﯾﺴﯽ اﺳﺖ. وﺟﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﭘﮋوﻫﺶ از ﺟﻬﺖ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ارزش ﺗﻤﺪﻧﯽ ادارﺳﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن و اﺻﻼح دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن در ﻣﻮرد ﻣﺬﻫﺐ ادرﯾﺴﯿﺎن ﺑﻮﯾﮋه ﺧﺎورﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﺮﻓﺴﻮر ﻣﺎدﻟﻮﻧﮓ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ادراﺳﻪ ادﻋﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ