علل سقوط دولت حفصيان (941-1574/635-1229)

افريقيه محل ظهور و سقوط سلسله معمر حفصيان در كره زمين داراي اهميت ژئوپليتيكي و ژئواكونوميكي بوده است . و گردش قدرت دران با ظهور وسقوط هاي تاريخ ساز همراه است .دوره باستان محل گردش قدرت روم و ايران بود و در قرون وسطي محل رفت و امد چند دولت اسلامي از جمله پيدايش و فروپاشي دولت حفصيان است كه از جهات مختلف حايز اهميت است و هنوز در دوره مدرن محل نزاع امپراطوري ها و اكنون ابرقدرت ها است . نام اين منطقه با دولت حفصيان خاكريز كليدي مديترانه غربي براي قدرت اسلامي گره خورده است زيرا اخرين مرحله تمدن اسلامي را رقم زد . فرضيه اصلي پژوهش اين است كه علل اصلي انهياردولت ديرپاي حفصي ، جنگ قدرت هايي است كه بدنبال تاسيس امپراطوري بودند در كنار فقدان زمينه استحكام مردمي است . ساير عوامل فرعي فروپاشي در مجموعه اي از علل داخلي و اسباب بيروني مرتب شده است . برايند تدريجي مجموعه اين علل در كنار هم زمينه هاي سقوط حفصيان را فراهم ساختند . علل بيروني به خلا قدرت در مديترانه غربي و از دست رفتن تنگه استراتژك طارق به فروپاشي دولت بني مرين در مغرب و بني احمر اندلس در دو سوي تنگه جبل الطارق باز مي گردد و مسلمانان با انهيار قدرت بني نصر و بني مرين در 869ه‍، و در 898هـ قدرت نفوذ بر تنگه را از دست دادند. دليل بيروني ديگر اغاز و شدت گرفتن رقابت دولت عثماني و دولت هاي اروپايي در مديترانه غربي است. دولت عثماني كه مي خواست بر مديترانه شرقي و عربي مسلط شود براي حفظ منافع خود در مديترانه به ايجاد پايگاه دريايي در سواحل افريقيه روي اورد و بنادر مهم ان مانند قسطنطنيه را در 857هـ، و الجزائر را در 920هـ را اغا ز كرد . بدنبال فروپاشي نهايي اندلس سه امپراطوري بزرگ پرتغال،اسپانيا و خلافت عثماني شكل گرفت كه به رقابت با امپراطوري عثماني در مديترانه پرداختند . نصاري تحركات زيادي در سواحل مديترانه غربي آغاز كردند و طرابلس و بجايه را در 914 و 915 هجري اشغال كردند. رقابت ترك‌ها و نصاري براي تصرف شهرهاي ساحلي شدت گرفت پيدايش حاكميت جديدي در نقشه جهان با كشف قاره آمريكا در آغاز قرن دهم رقم خورد و باعث تغيير اساسي در نقشه سياسي منطقه مديترانه غربي شد و شرايط جديد سياسي در برابر دولت حفصيان قرار داد ..از جمله علل داخلي تزلزل در حاكميت داخلي دولت حفصيان وضعف سلاطين است كه تا زمان نخستين اشغال تونس توسط سردار عثماني خيرالدين بار باروسا چهار سلطان حفصي از 893ه‍ تا 941ه‍ حكومت كردند. از جمله علل داخلي كه همه مديترانه بويژه افريقيه را در گير كرد بيماريهاي فراگير است . دوران حكومت اخرين دوره و سده حكومت حفصيان با طاعون‌هاي فراگير در حد فاصل سال‌هاي 827ه‍ تا 900ه‍ و موجي از مرگ و مير و قحط و غلاي عام همراه بود و دولت حفصي را زمين گير كرد. سلطان عثمان حفصي در سال 900ه‍ در اثر طاعون درگذشت. يكي از علل مهم داخلي عامل انارشي عرب است كه پس از حكومت عثمان حفصي شدت گرفت و جانشين او، ابوعبدالله حسن بن محمد، در 932هـ‌ با شورش فراگير اعراب موجه شد شدت آزار اعراب به‌ويژه در اواخر دوره حفصي به حدي است كه برخي از متون از آنها به عقرب تعبير كرده‌اند. از جمله علل اقتصادي دخالت دولت حفصيان در تجارت داخلي و خارجي وماليات هاي كمر شكن است و علت اداري سقوط انتخاب دوپايتخت و استقلال طلبي برخي نقاط مانند جربه كه همگي باهم اختلاف داشتند و تصفيه خونين تشيع در اغاز خلافت حفصيان است كه فتنه ها به دنبال داشت . در اين ايام خلافت حفصي در گردابي از فتنه‌هاي داخلي و تهاجم خارجي دول اروپائي و دزدان دريائي وابسته به آنها گرفتار آمده بود. خاصّه آنكه دعوت حسن از نصاري موجي از اختلاف بين بزرگان حفصي و مردم كه با حمايت رهبران صوفي، پرچم جنگ و مقاومت در برابر نصاري را برافراشته بودند، پديد آورد. از سوي ديگر، احمد پسر حسن والي عنّاب نيز، به دليل مخالفت با عملكرد پدرش در همكاري با نصاري، تونس را اشغال كرد و حسن را دستگير و به خواسته گروه زيادي از مردم كه خواستار اعدام او بودند، گردن نهاد. تمايل به نصاري و دور شدن از عقايد موحدين و طمع مسيحيان به تنصير دولت حفصيان از زمينه هاي سقوط است. به طور اجمالي خيانت نيروي مغربي كه به اندازه توطئه نصار ا و يهود بود را نبايد در سقوط حفصيان ناديده گرفت . احمد از شورش اعراب كه همچنان به غارت و تباهي مشغول بودند، رنج مي‌برد و با خزانه خالي كاري از دست او ساخته نبود.پس با فتواي جهاد علماي ديني بر عليه اعراب، سپاه خاصي به نام زمازميّه جهت سركوب آنها تشكيل داد. سرانجام خلا قدرت در تونس موجبات اقدامات دولت اسانيا خلافت عثماني براي تصرف تونس شد .پژوهش حاضر تحرير مجدد تحقيقات مولف در مورد دولت حفصيان و علل فروپاشي ان ها است .ضربه نهايي كه به تونس وارد شد از سوي دو امپراطوري بود كه مردم و بزرگان با اختلاف باهم چشم همكاري از هريك از ان ها داشتند اما ان دو به تناوب تونس را كوبيدند و چنان ضعيف شد كه در دامن عثماني سقوط كرد .

no abstract