بررسي تطبيقي ديدگاه عمر خيام و ابوالعلاء معرّي پيرامون زندگي، مرگ و معاد

در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ، ادﯾﺒﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﺎﺧﻪ اي ﻣﻬـﻢ در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ادﺑـﯽ زﻣﯿﻨـ ﮥ ﺑﺮرﺳـﯽ اﺷﺘﺮاﮐﺎت و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﯿﺎن ادﺑﯿﺎت دو ﻣﻠّﺖ ﯾﺎ دو ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن، ﺧﯿﺎم در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و ﻣﻌﺮّي در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮﺑـﯽ، دو اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ زﻣﯿﻨـﻪ ﻫـﺎ ي ﻓﮑـﺮي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯿﺎن دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫـﺪ اﯾﻦ دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در ﺑﺴﯿﺎري از زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ از ﻗﺒﯿﻞ: اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاري دﻧﯿﺎ و زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن، ﻣﻌﺎد و ﺗﺮدﯾﺪ در آن، ﺷﮏ و ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﺒﺮ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻢ ﻓﮑﺮ و ﻫﻤﺴﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺳـﺒﺐ ﺷﺪ ﻫﺮ دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و زﻧﺪﯾﻖ ﺑﻮدن ﻣﺘّﻬﻢ ﺷﻮﻧﺪ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ درﺻﺪد اﺳﺖ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟـ ﮥ ﻣﻬـﻢ از ﻗﻀﺎﯾﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﺮگ«، »زﻧﺪﮔﯽ« و »ﻣﻌﺎد« را در ﺑﻮﺗﮥ ﺗﻄﺒﯿـﻖ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗـﺮار دﻫـﺪ. ﻫـﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺪﯾﺸﮥ دو ﺷﺎﻋﺮ در ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﮥ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن ﺑﯿﻨـﯽ ﻫـﺮ دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﺳﺖ. روش ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﮑﺘﺐ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻗﺼﺪ دارد اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي دو ﺷﺎﻋﺮ را از ﻻﺑﻪ ﻻي اﺷﻌﺎرﺷﺎن ﺑﺴﻨﺠﺪ، وﻟﯽ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﯿﺎم ﭼﻮن ﺑﻌﺪ از ﻣﻌﺮّي ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﭘﺎي ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ اﺷﻌﺎر او آﺷﻨﺎﯾﯽ داﺷﺖ، از ﺑﻌﻀـﯽ از اﻓﮑـﺎر وي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﻫﺎ در ﺷﻌﺮ او ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع زﻣﯿﻨﮥ ورود ﻣﮑﺘـﺐ ﻓﺮاﻧﺴﻮي را در ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺷﺎﻋﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫـﺎ ي واﺣـﺪي در اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎ دارﻧﺪ، ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﻣﻌﺮّي ﺑـﯿﺶ از ﺧﯿـﺎم اﺳـﺖ و اﻧﮑـﺎر او ﺑـﺎ ﺻـﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮي ﺑﯿـﺎن شده است