خوانش نشانه ـ جامعه‌‌شناختي رمان كودكانۀ «خرسي كه چپق مي كشيد»:با رويكرد ماركسيستي

ماركس، بنيانگذار نظريۀ ماركسيسم غربي، با تأكيد بر تضاد درونيِ نظام طبقاتي، شرايط اقتصادي را زيربناي شعور اجتماعي مي داند. نظريات او نه تنها زمينۀ شكل گيري مكتب فرانكفورت را فراهم كرده، بلكه در دكترينِ نظريه هاي انتقادي اي همچون پسااستعماري، پسامدرن، فمنيسم و غيره نيز تأثيري بسزا داشته است. ماركس و اِنگلس جهاني را ترسيم مي نمايند كه در آن نيروي جهاني شدۀ بازار استيلا مي يابد و نتيجۀ اين استيلا چيزي جز اضمحلال انسان نيست. ازآنجا كه «خرسي كه چپق مي‌كشيد» رماني دربارۀ گذار از سنت به مدرنيته است و شرايط اقتصاديِ شخصــيت هاي آن، عامل شكل گيري قضاوت ها، تصميم ها، بازنمايي ها و در يك كلام موجد شعور اجتماعي آنها است؛ لذا اين رويكرد براي آن رمان اختيار شده است. با توجه به اينكه «نشانه‌شناسي» يك روش خواندن متن است كه به بررسي روابط نشانه‌ها و چگونگي سازوكار توليد معنا مي‌پردازد، مقالۀ حاضر، به روش تحليلي‌توصيفي، در پي بازخواني متن از طريق تحليل نشانه‌هايي است كه مؤيدِ وابستگيِ مناسبات اجتماعي به شرايط اقتصادي است. مسئلۀ پژوهش چگونگي دگرخوانشِ نشانه‌شناختيِ متن، با تكيه بر رهيافتِ نظريات جامعه‌شناختي ماركس است. فروپاشي شوروي، به‌عنوان سردمدار نظام ماركسيــستي، و چرخش چين به سوي سرمايه داريِ باز، به‌معناي ناكارآمدي كامل اين نظام نيست. از يك سو، فقدان توجهِ بسنده به پارادايم‌هاي متعهدانۀ اين نظام و از سويي ديگر، خلا بهره گيري از رويكردهاي ميان رشته اي در خوانش متون، ضرورت اين پژوهش را آشكار مي‌نمايد. خوانش حاصل از مقالۀ پيشِ رو بيانگر اين است كه: رمان مذكور رماني انتقادي است كه عوارض تغيير گفتمانِ ناشي از حضور مدرنيته را آشكار مي سازد. «دگرديسي انسان به حيوانِ درآمدزا» در اين رمان، استعاره اي است كه بر از خودبيگانگيِ سوژه ها و قطع ارتباط آنها از دنياي نوستالوژيكِ ازدست رفتۀ انساني شان دلالت دارد، ازخودبيگانگي اي كه به اضمحلال خانواده و سپس به فروپاشي روابط انساني كل جامعه مي انجامد. اين پژوهش براي نخستين بار در ايران از نظريۀ ماركس براي خوانش متون ادبي و از ماركسيسم براي تحليل داستان كودك و نوجوان استفاده مي‌كند.