پيدايش جمعيت معترض: از جنبش‌هاي شهري تا جنبش‌هاي فراگير

در سه دهه اخير، جنبش‌هاي اجتماعي متعددي در ايران ظهور كرده است. اين مقاله بدنبال بررسي اين ظهور و گسترش جنبش‌ها در جامعه ايران معاصر است. ما با چارچوب نظري تركيبي، برگرفته از نظريه‌هاي جنبش‌هاي جديد اجتماعي و همطرازي فريم‌ها، و به روش اسنادي سه بعد مهم هر يك جنبش‌هاي اجتماعي را بررسي كرده‌ايم: تضاد اجتماعي، كنشگران، و مطالبات. اين جنبش‌ها علاوه بر تضادهايشان، بر مبناي دامنه دربرگيرندگي در دو دسته جنبش‌هاي فراگير و جنبش‌هاي محدود دسته‌بندي شده‌اند. جنبش‌هاي شهري، معلمان و كارگران به دليل دامنه دربرگيرندگي محدود به خودشان در رديف جنبش‌هاي محدود، و جنبش‌هاي اصلاحات، زنان، دانشجويي، و جنبش دي‌ماه 1396 به عنوان جنبش‌هاي فراگير در نظر گرفته شده‌اند. يافته‌هانشان مي‌دهد، تضادهاي متعدد و متنوعي بستر ظهور جنبش‌هاي اجتماعي در سه دهه اخير بوده‌اند. اين تضادها شامل نحوه ارائه خدمات شهري، سياست‌گذاري اقتصادي، رويه‌هاي اجتماعي، و شيوه حكمراني مي‌شود. كنشگران اين رخدادها، چه در جنبش‌هاي محدود و چه در جنبش‌هاي دربرگيرنده، متكثر بوده و از جاي جاي جامعه ايراني برآمده‌اند. مطالبات اين جنبش‌هاي اجتماعي به‌رغم پراكندگي، حول عدالت اجتماعي، بهبود سياست‌گذاري‌ها و حكمراني مطلوب قابل دسته‌بندي هستند. ما نتيجه گرفته‌ايم كه اين ظهور پر تعداد جنبش‌هاي اجتماعي نتيجه تضادهاي حل‌نشده در بخش‌هاي مختلف جامعه ايراني است. مختصات تكينه جنبش‌ها، بويژه تضادها و كنشگران متكثر و برآمده از اغلب بخش‌هاي جامعه، بيانگر پديدارشدن «جمعيت معترض» در ايران معاصر است. جمعيت معترض نيروي بي‌شكل/پرشكل اجتماعي جديدي است كه در سرتاسر جامعه بدنبال تغيير اجتماعي با مطالبه مشخصِ برقراري عدالت اجتماعي و برابري است.