دلبستگي مكاني در مقياس محله: مرور نظام مند دو دهه مقالات پژوهشي در ايران

دلبستگي به محله پيوندي روانشناختي واجد ابعاد احساسي، شناختي و رفتاري است كه پيامدهاي مثبتي چون احساس عزت‌نفس، آسايش، تقويت سرمايه اجتماعي و مشاركت جمعي ساكنان محله‌ها به همراه دارد. شناسايي عوامل تأثيرگذار بر تقويت دلبستگي به محله گامي ضروري در برنامه‌ريزي توسعه پايدار محله‌اي است. اين مقاله مي‌كوشد با اتخاذ روش مرور نظام‌مند1، مقالات پژوهشي كشور حدفاصل سال‌هاي 1398 تا  1380 در زمينه دلبستگي به محله را شناسايي و يافته‌هاي آن‌ها را در چگونگي تبيين اين مفهوم و عوامل تأثيرگذار بر آن تحليل نمايد. همچنين تلاش مي‌شود تا ضمن شناسايي تناقض‌ها در نتايج و خلاءهاي مطالعاتي موجود، پژوهش‌هاي آتي به نحوي پيشنهاد شوند تا بستري براي بسط نظريه بومي دلبستگي به محله فراهم شود. نتايج مرور نظام‌مند پژوهش‌ها نشان داد تمام مطالعات در تببين «ماهيت دلبستگي به محله» بر روانشناختي بودن اين پيوند و پيامدهاي رفتاري آن تأكيد شده و سازوكارهاي روانشناختي عميق‌ در ابعاد احساسي و شناختي تشريح نشده است. همچنين محققان در شناسايي عوامل اثرگذار بر اين پيوند بيش‌تر بر ابعاد انساني و مكاني پيوند تمركز داشته‌اند. خلاء تئوري مكان و محله دستيابي به نتيجه‌اي واجد انسجام نظري را دشوار كرده است. در بعد انساني تأثير متغيرهاي مدت زمان سكونت، جنسيت، سطح تحصيلات و مالكيت مسكن در مطالعات مختلف در تناقض با يكديگر شناسايي شدند. اما تأهل و سطح درآمد خانوار واجد تأثيري مثبت و تحرك جمعيتي تأثيري منفي بر اين پيوندها داشتند. در بعد رفتاري مشاركت اجتماعي، پرتكرارترين متغير مورد مطالعه و واجد رابطه‌اي معنادار و مثبت با اين پيوندها و در بعد احساسي نيز احساس امنيت رواني و آسايش رابطه‌اي معنادار و مثبت را نشان داده‌اند.