تبيين تطبيقي نگرش ابن سينا، سهروردي وابن عربي درباره علم و ادراك

مقاله حاضر درصدد تبيين علم و ادراك و انواع و مراتب آن از ديدگاه دو حكيم بزرگ،ابن سينا (370- 428هـ.ق) و شيخ شهاب الدين سهروردي (549-587 هـ.ق) وپدر عرفان نظري، محيي الدين عربي (560-638هـ . ق)، معروف به شيخ اكبر است. اين بزرگواران هر كدام علم و اداراك را به گونه اي تعريف كرده اند.ابن سيناهمچون طبيعيون، قائل به انطباع صور مرتسمه نزد ذهن است و سهروردي در باب ابصار، نظريه انطباع ابن سينا و نظريه خروج شعاع (ديدگاه رياضيون)را رد كرده و اشراق حضوري نفس را ملاك رؤيت، و اساس علم و ادراك را حضور و ظهور شيء مي داند. به نظر ابن سينا، علم و ادراك شامل چهار نوع: حسي، خيالي، وهمي و عقلي است ولي سهروردي آن را سه نوع مي داند و علم وهمي را در خيال مندرج مي نمايد. ابن سينا قائل به اين است كه نفس، اشياء محسوس و متخيل را از طريق آلات، ادراك مي كند و مجردات و كليات را به ذات خود درك مي كند. وي قائل به مادي بودن حواس ظاهري و قواي باطني است و براي هر كدام در مغزجايگاه خاصي قائل است.(ابن سينا، 1364: ص159) ولي عقل راغير مادي مي داند و مدرك هم در هر صورت غير مادي است ولي سهروردي ادراك خيالي را نيز مجرد مي داند و براي صور خيالي جايگاه مادي قايل نيست و از طريق آن عالم مثال را نيز ثابت مي كند.ابن عربي نيز نظريه انطباع را رد مي كند و براي صور خيالي جايگاه مادي قايل نيست. وي بنا بر نظريه ي خلق مدام مي گويد، علم، تجلي دائم خداوند بر دلهايي است كه سرگرمي هاي دنيا آن ها را محجوب نكرده باشد. علم حقيقي همراه با عمل است و نتيجه آن بهشت معنوي است. وهيچ چيز نوراني تر از علم نيست كه بر آن نوري بتاباند و جايگاه آن قلب آدمي است.