كليدواژه :
عمل اخلاقي , كنش , نظريه عمل , گرايش , شناخت
چكيده فارسي :
هدف از نگارش اين مقاله، تبيين مباني عمل اخلاقي و بر اساس طرح‌واره اسلامي عمل است. در خصوص مباني زيرساز عمل، از بررسي متون اسلامي و به‌ويژه قرآن مي‌توان نتيجه گرفت كه مباني عمل، دست‌كم در سه نوع مباني اساسي خلاصه مي‌شود كه مي‌توان آنها را مباني شناختي، گرايشي، و ارادي ـ اختياري ناميد. هرگاه رفتاري، اعم از مشهود يا نامشهود، بر اين سه مبنا مبتني باشد، آن رفتار، عمل محسوب خواهد شد. روش پژوهش، كيفى از نوع تحليل مفهومي است؛ بدين معنا كه از تحليل مفهوم آيات و روايات اخلاقي، توانستيم به مباني عمل اخلاقي دست يابيم. ابزار جمع‌آورى داده‌ها فيش‌برداري است. جامعه تحليلى اين پژوهش، آيات قرآن و روايات و همچنين كتب تفسيري است. نمونه‌گيري از اين جامعه، به طور هدفمند، بر اساس موضوع پژوهش (اخلاق) صورت گرفته است. روش تحليل داده‌ها دسته‌بندي، كدگذاري و تفسير آيات و روايات بوده كه به طور مستمر و هم‌زمان با جمع‌آوري داده‌ها انجام شده است.
سؤال اصلي تحقيق اين است كه با بررسي آيات و و روايات، آيا امكان تعميم نظريه انسان عامل به حيطه اخلاق وجود دارد؟ در اين مقاله، با بررسي آيات قرآن و رواياتي كه به حوزه اخلاق مرتبط مي‌شود، به مباني شناخت خدا به عنوان بنياد خير و خير بنيادين، شناخت كرامت انساني به عنوان زيربناي اخلاق، شناخت خداوند به عنوان واضع حد و حدود، ادراك كليت عقلاني عمل اخلاقي در حيطه شناختي؛ و مباني انسان خواستار خير نهايى و تعادل هيجاني، مبناي فضيلت اخلاقي در حيطه گرايشي؛ و مبناي اراده و عزم شرط لازم اعمال اخلاقي در حيطه ارادي‌ـ اختياري دست يافته، نظريه انسان عامل را به حيطه اخلاق تعميم داديم.
چكيده لاتين :
The purpose of this article is to explain the principles of ethical action based
on the Islamic schema of action. Regarding the underlying principles of the
practice, the study of Islamic texts, and in particular the Qur'an, can be
concluded that the foundations of action are summarized in at least three basic
foundations, which can be called cognitive, attitudinal, and voluntary basis.
Whenever behavior, whether tangible or intangible, is based on these three
bases, that behavior is considered to be action. The method of research is a
qualitative conceptual analysis which means from the analysis of the concept of
verses and moral narratives, we were able to achieve the foundations of moral
action. The data collection tool is flash cards and note taking. The analytical
community of this research is Quranic verses and narrations as well as
interpretative books. Sampling from this community is purposeful based on the
subject of research (ethics). The data analysis method is the categorization,
coding and interpretation of verses and narrations which have been done
continually and concurrently with data collecting. The main question of the
research is that by studying the verses and narrations, is it possible to generalize
the human-factor theory to the domain of morality? In this article, by studying
the verses of the Quran and the narratives related to the field of ethics, we
found the foundations of knowing God as the foundation of good, the
recognition of human dignity as the basis of morality, the recognition of God as
the limit of limits, the perception of the rational universality of action Ethics in
the cognitive domain; and the human foundations demand the ultimate good
and balance of emotion, the basis of ethical virtue in the sphere of tenderness;
and the basis of will and determination of the necessary condition for moral
action in the voluntary domain of achievement, and generalized the human
theory of the agent to ethics.
