بررسي اثر متقابل ژنوتيپ × محيط و پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي كلزا در مناطق سرد و معتدل سرد ايران

اثر متقابل ژنوتيپ × محيط مسئله‌اي مهم در مطالعه صفات كمي مي باشد زيرا پايداري عملكرد در محيط‌هاي مختلف را كاهش مي‌دهد و همچنين تفسير آزمايش‌هاي ژنتيكي را دشوار و پيش‌بيني‌ها را با مشكل مواجه مي‌سازد. در اين راستا به‌منظور تجزيه اثر متقابل ژنوتيپ × محيط و تعيين پايداري عملكرد و سازگاري ژنوتيپ‌هاي كلزا زمستانه در مناطق سرد و معتدل سرد كشور، تعداد 9 لاين و 4 رقم در شش ايستگاه‌ تحقيقاتي (اصفهان، همدان، كرج، كرمانشاه، خوي و زرقان) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار به مدت دو سال زراعي (96-1394) مورد ارزيابي قرار گرفتند. نتايج تجزيه مركب عملكرد دانه نشان داد كه اثرات محيط، ژنوتيپ و اثر متقابل ژنوتيپ × محيط معني‌دار بود. معني‌دار بودن اثر متقابل ژنوتيپ × محيط، بيانگر واكنش متفاوت ژنوتيپ‌ها در محيط‌هاي مختلف بود و از اين‌رو، امكان تجزيه پايداري ژنوتيپ‌ها وجود داشت. رقم نفيس و لاين BAL921 به‌ترتيب با عملكرد دانه 4086 و 3829 كيلوگرم در هكتار نسبت به ميانگين كل برتر بودند و داراي متوسط رتبه و واريانس رتبه كمتري نسبت به ساير ژنوتيپ‌ها بودند. بر اساس نتايج تجزيه پايداري با روش ابرهارت و راسل، لاين BAL921 با عملكرد بالاتر از ميانگين و ضريب رگرسيون نزديك به يك به‌عنوان ژنوتيپ با سازگاري عمومي بالا براي تمام مناطق شناخته شد. بر اساس روش گزينش هم‌زمان براي عملكرد و پايداري (YSi)، لاين‌هاي HW921، BAL921، BAL9211 و رقم نفيس با كمترين مقادير به‌عنوان پايدارترين و لاين‌هاي BAL924، HW922، HW923 و رقم احمدي با بيشترين مقدار آماره‌ مذكور به‌عنوان ناپايدارترين ژنوتيپ‌ها شناسايي شدند. همچنين بر اساس شاخص SIIG، لاين‌هاي HW921، BAL921، BAL926، BAL9211 و رقم نفيس با داشتن مقدار SIIG بالا و همچنين عملكرد دانه بالاتر از ميانگين به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر از نظر پايداري و عملكرد دانه شناخته شدند. در مجموع، لاين BAL921 با داشتن عملكرد و پايداري عمومي بالا، لاين برتر اين آزمايش بود كه براي مطالعات تكميلي جهت معرفي به‌عنوان رقم تجاري جديد در مناطق سرد و معتدل سرد ايران انتخاب شد.