پيشينه‌ واژه‌ ترجمان در زبان‌هاي ايراني و كاربرد و معناي آن در شاهنامۀ فردوسي

طبق روايت شاهنامه، از زمان پادشاهي فريدون به بعد ايرانيان در مقابل كشورهاي بيگانه قرار مي‌گيرند، از اين دورۀ افسانه‌ايِ پادشاهان نخستين تا يزدگرد سومِ تاريخي، ايرانيان جز تورانيان با مردم ديگري نيز روبرو شده‌اند كه ناگزير از ارتباط زباني با آنان بوده‌اند. در شاهنامه گاهي از فردي با عنوان «ترجمان» نام برده مي‌شود كه وظيفه داشته است سخنان طرفين را براي يكديگر ترجمه كند. در برخي فرهنگ‌ها نوشته شده است كه «ترجمان» معرّب «ترزبان» يا «ترزفان» فارسي است. در زبان‌هاي ايراني دورۀ ميانه اين واژه به صورت «تركمان» يا «ترگمان» در آثار فارسي ميانه، پارتي و سغدي آمده است. وجود اين واژه در متون ايراني از آغاز دورۀ ساساني تا زمان فردوسي كه دوره‌اي هزارساله را در برمي‌گيرد، نشان از شغلي باسابقه و واژه‌اي دخيل با قدمت زياد مي‌دهد. با توجه به ريشۀ آرامي آن مي‌توان گفت اين واژه در دورۀ هخامنشي از طريق دبيران آرامي وارد زبان‌هاي كشورهاي تحت سلطۀ هخامنشيان شده است و سپس از طريق زبان‌هاي فارسي ميانه، پارتي و سغدي به آثار زرتشتيان و مانويان، و پس از اسلام به متون فارسي، ازجمله شاهنامه راه يافته است.