داستان پادشاهي جمشيد در شاهنامۀ فردوسي از ديدگاه نقد منابع

جمشيد يكي از شخصيّت‌هاي اساطير هند و ايراني، بر اساس يكي از قديمي‌ترين اساطير آريايي، نخستين انسان بوده‌‌ و در هند و ايران، در دو مسير جداگانه گسترش پيدا كرد. در صورت هندي، به شاه مردگان و در صورت ايراني، به پادشاهي قدرتمند تبديل شد كه با ادّعاي خدايي، فرّه از او فاصله گرفت و ضحّاك، پادشاهي‌اش را سرنگون و او را با ارّه به دو نيم كرد. داستان جمشيد، علاوه بر اوستا، دينكرد و بندهش، در شاهنامۀ فردوسي و كتب تاريخي دورۀ اسلامي روايت شده‌است. در اين مقاله، روايت فردوسي از داستان جمشيد با رويكرد نقد منابع، با متون ديگر سنجيده خواهدشد. بررسي خاستگاه احتمالي روايت فردوسي از اين داستان، هدف اصلي پژوهش حاضر است. بر اساس تجزيۀ داستان جمشيد در شاهنامه و ديگر متون و تحليل و تطبيق همساني‌ها و ناهمساني‌ها، اين نتيجه حاصل شد كه روايت كتب تاريخي عربي تحت تأثير ادبيات دين اسلام قرار گرفته‌ و با واسطه‌اي متني به متون پهلوي پيش از اسلام متّصل هستند. روايت ثعالبي، ارتباط متني با تاريخ طبري داشته و در كنار آن، از كتب ديگري بهره گرفته‌است. روايت فردوسي از داستان جمشيد، ارتباطي خاستگاهي با متون پهلوي داشته و ارتباط احتمالي با شاهنامۀ ابومنصوري ندارد.