نگاهي به سرگذشت شبرنگ در متون پهلواني ايران

شبرنگ‌نامه يكي از منظومه‌هاي پهلواني است كه تا چندي پيش شهرتي نداشت و كمتر مورد توجّه پژوهشگران بود. موضوع اين منظومه، داستان نبرد شبرنگ پسر ديو سپيد با ايرانيان در كين‌خواهي از خون پدر است كه علي‌رغم كوشش‌هايي كه در اين راه از خود نشان مي‌دهد ناكام مي‌ماند و در نهايت به توران گريزان مي‌شود و ديگر از سرنوشت او سخني به ميان نمي‌آيد. اگرچه روايت اين منظومه برگرفته از كتاب نامۀ خسروان آزاد‌سرو است امّا جاي شگفتي است كه در منابع متقدّم، اشاره‌اي به شبرنگ و يا منظومۀ شبرنگ‌نامه نمي‌شود و نخستين بار در متون دورۀ صفويه است كه گزارش‌هايي دربارۀ اين ديو و پايان زندگي‌اش مي‌آيد كه شماري از آن‌ها هم نوظهور و ساختگي است. نكتۀ در خود توجّه ديگر آن كه در شبرنگ‌نامه به مرگ شبرنگ اشاره نمي‌شود و اين پرسش را در ذهن تداعي مي‌كند كه آيا پايان اين منظومه در اصل افتادگي داشته است؟ در اين مقاله پس از بررسي و نقد روايات فرجام زندگي شبرنگ، نشان مي‌دهيم كه به احتمال بسيار، داستان‌هاي فرامرزنامۀ كوچك دنبالۀ شبرنگ‌نامه بوده است امّا با گذشت زمان، اين دو روايت از يك‌ديگر جدا شده‌اند با اين‌حال، نشان پيوستگي آن‌ها همچنان در برخي روايات آشكار است.