بررسي تطبيقي انعطاف‌پذيري مدارس سنتي ايران از دوره‌ سلجوقي تا قاجار

بيان مسئله: انعطاف‌پذيري يكي از مفاهيم مطرح در معماري سنتي ايران است و توجه به آن در اكثر كاربري‌ها، به‌ويژه در فضاهاي آموزشي به‌دليل نيازهاي متغير افراد، اهميت زيادي داشته است. اين در حالي است كه امروزه نقش انعطاف‌پذيري در مدارس جديد كمرنگ شده است. در اين ميان، معماري مدارس سنتي ايران واجد شاخص‌هاي ارزنده‌اي در حوزه‌ انعطاف‌پذيري است كه مي‌توان آن‌ها را در طراحي مدارس جديد در نظر گرفت. هدف پژوهش: هدف اين پژوهش مطالعه‌ انعطاف‌پذيري مدارس سنتي ايران، بررسي نحوه‌ تغييرات انعطاف‌پذيري اين مدارس در طي دوره‌هاي تاريخيِ سلجوقي تا قاجار، و شناخت عوامل مؤثر بر انعطاف‌پذيري مدارس سنتي به‌منظور استفاده از اين عوامل در طراحي فضاهاي آموزشيِ انعطاف‌پذير است. روش پژوهش: اين پژوهش از لحاظ هدف كاربردي و از لحاظ روش توصيفيتحليلي است. بدين منظور ابتدا اطلاعات مربوط به حوزه‌ انعطاف‌پذيري از منابع كتابخانه‌اي استخراج شده است. در ادامه، پس از تحليل محتوا، چهارچوب نظري مشخص شده و با روش مطالعه‌ ميداني و شيوه‌ استدلال قياسيْ نمود انعطاف‌پذيري در نمونه‌هاي موردي بررسي شده است. نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان مي‌دهد كه علاوه بر آنكه مدارس سنتي در همه‌ دوره‌هاي مذكور انعطاف‌پذير بوده‌اند، نحوه‌ انعطاف‌پذيري آن‌ها نيز، هم‌زمان با سير تحول كالبدي آن‌ها و افزوده‌شدن عناصر كالبدي گنبدخانه و شبستان، دچار تحول شده است. به‌طور كلي، در اكثر عناصر كالبدي مدارس مورد بررسي، هرچه از دوره‌ سلجوقي به دوره‌ قاجار نزديك مي‌شويم، از مؤلفه‌ تنوع‌پذيريِ عملكردي كاسته مي‌شود و تنوع‌پذيري فضايي، تطبيق‌پذيري و تغييرپذيري پررنگ‌تر جلوه مي‌كند. بنابراين انعطاف‌پذيري مدارس، در اين بازه‌ زماني، روندي روبه‌رشد داشته است.