طراحي و اعتبارسنجي مدل مفهوم‌شناختي ناتواني آموخته‌شده در سازمان‌هاي دولتي

زمينه و هدف: سال‌هاست كه از مطرح‌شدن پديده ناتواني آموخته‌شده در حوزه مطالعات منابع انساني مي‌گذرد، اما نشانه‎هاي پيدا و پنهان آن همچنان نامكشوف مانده است. هدف اين پژوهش، كاوش مفهوم ناتواني آموخته‌شده در سازمان‌هاي دولتي ايران براي رسيدن به دركي عميق از محتواي اين پديده، از ديدگاه خبرگان امر در نظام اداري است.روش: راهبردپژوهش، نگاشت تفسيري نظريه‌پردازي داده‌‎بنياد بود و مشاركت‌كنندگان آن، كاركنان سازمان‌هاي دولتي شهر ايلام بودند كه از طريق روش نمونه‌گيري نظري و رعايت قاعده اشباع نظري، با بيست نفر مصاحبه انجام شد. ابزار جمع‌آوري اصلي داده‌ها در بخش كيفي، مصاحبه نيمه‌ساختاريافته براي احصاي پديده محوري و در بخش كمّي، پرسش‎نامه‌اي محقق‌ساخته براي اعتبارسنجي مدل مفهومي به‎دست‎آمده بود. اعتبار مصاحبه‌ها، به‎كمك دو راهبرد كثرت‌گرايي و وارسي همكاران بررسي شد، همچنين براي اطمينان يافتن از داده‎هاي كيفي، روش پايايي بين دو كدگذار به اجرا درآمد.يافته‌ها: بر اساس نتايج، ناتواني آموخته‌شده در قالب الگوي سه‌‎لايه‌‌اي تصور و ترسيم مي‌شود كه در عميق‌ترين‌ لايه مفهومي، پنج عامل شكل‌گيري هراس اداري، احساس كِهتري، نهادينگي عادت‌هاي شغلي، تعصب پيشين و بسندگي در شغل، پديده محوري را شكل مي‎دهند و بالاترين لايه ناتواني آموخته‌شده، در قالب رفتارهايي از قبيل روزمرگي شغلي، واپس‌گرايي شغلي و مصون‌سازي شغلي نمود مي‌يابد. همچنين، نتايج اعتبارسنجي مدل از طريق آزمون تي‌تك نمونه‌اي با در نظر گرفتن شش شاخص جامعيت، ايجازگرايي، منحصربه‌فرد بودن، انسجام، تناسب با سازمان‌ها و تناسب با نيازهاي فعلي سازمان‌ها، نشان داد كه از نظر خبرگان و مطلعان، مدل مفهومي از اعتبار نظري برخوردار است. نتيجه‌گيري: آگاهي از نشان‎دهنده‎هاي پديده ناتواني آموخته‌شده در محيط سازمان‌هاي دولتي كشور، گامي مهم در راستاي افزايش شناخت مديران در خصوص پديده‌هاي كمتر شناخته‌شده در چارچوب گفتمان لبه تاريك رفتار سازماني به شمار مي‌رود. استراتژي‌هاي مطرح‌شده در اين زمينه نيز، مي‌تواند براي تقليل اثرهاي آن بر پيكره سازمان‌ها، بستر لازم را فراهم آورد.