نظميه در فارس در اواخر دوره‌ي قاجار و پهلوي اول، بر اساس اسناد آرشيوي

NAZMIYEH IN THE LATE QAJAR and THE FIRST PAHLAVI BASED ON ARCHIVED DOCUMENTS

تأسيس تشكيلات منظم نظميه (شهرباني) در ايران، و به شيوه ي كشورهاي اروپايي به زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار برميگردد. در دوره ي قاجار به دنبال آشنايى ايرانيان با مظاهر تمدن جديد و تقليد و اقتباس از تشكيلات ادارى غرب با پيدايش نيروى جديد پليس و نظميّه به كمك مستشاران اروپايي مواجه ميشويم .در دوران حكومت پهلوى تغييرات كمى و كيفى بيشترى در تشكيلات پليس ايجاد شد. اين نيرو گسترش بسيارى يافت و سرانجام بعد از پيروزى انقلاب اسلامى با ادغام دو نهاد تشكيلاتى باقى مانده از گذشته و يك نهاد انقلابى، تشكيلات جديدى به نام نيروى انتظامى ايجاد شد. در پژوهش حاضر، تحولات نظميه ي جنوب در عصر قاجار و پهلوي اول، مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش به دنبال پاسخي براي اين سؤال است كه رويكرد مأموران وقت نظميه در دوران قاجار و پهلوي به تحقق نظم و امنيت در مناطق جنوبي و فارس چگونه بوده است؟ يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه با تأسيس نظميه در دوره‌ي قاجار، به علت فقدان قدرت مركزي و عدم نظارت بر اعمال و كردار حكمرانان و عمال نظميه، مأموران نظميه بر تعديات خود بر مردم اين مناطق براي منافع خويش، ادامه ميدادند و در اين راه حتي از تضعيف امنيت در منطقه ي حكمراني خود ابايي نداشتند. ماموران نظميه براي افزايش ثروت خويش، از وظايف قانوني خود تخطي مينمودند؛ بنابراين يا با مأموران ديگر دواير حكومتي تعامل مينمودند يا گاهي اوقات براي كنار زدن آنان، با آنان در تقابل قرار مي‌گرفتند. اين موضوع شكايات نهادهايي چون عدليه را به مقام‌هاي بالاتر درپيداشت. در دورهي رضاشاه نيز عليرغم از بين رفتن ملوك الطوايفي در نقاطي از كشور، همچنان به علت فقدان قدرت مركزي در ايالاتي چون فارس، تأسيس نظميه در سال هاي آغازين حكومت وي، در مناطق مختلف (جهرم و فيروزآباد) به تأخير افتاد. اين موضوع، شكايات مردم اين مناطق را به نهادهايي چون ايالت فارس و مجلس شوراي ملي، درپي داشت. هدف اين پژوهش، تدارك زمينه‌هاي لازم براي مطالعات مربوط به نقش و جايگاه نظميه به عنوان يكي از نهادهاي حافظ امنيت در فارسِ عصر قاجار و پهلوي اول، جمع آوري اطلاعات لازم براي تدوين تاريخ اجتماعي فارس در عصر قاجار و پهلوي اول و نيز بازشناسي كاركردهاي نظميه در ايالت فارس است. روش تحقيق در اين پژوهش، توصيفي - تحليلي و روش گردآوري داده‌ها، كتابخانه‌اي و اسنادي است.

In Iran, the establishment of Nazmiyeh (Shahrbani), an institute like law enforcement forces of European countries, dates back to Nasser al-Din Shah’s reign. During Qajar period, as the Iranians became familiar with manifestations of new civilization, imitated and adopted the West’s administrative organizations, new police force and Nazmiyeh emerged with the help of European advisors. Under the Pahlavi, more quantitative and qualitative changes were brought to the police organization, resulting in its great expansion. After the Islamic Revolution of Iran as two former organizational institutes combined with a revolutionary one, a new institute called Law Enforcement Force of Islamic Republic of Iran emerged. The present study sought to examine the role and place of Nazmiyeh, as a law enforcement force, in Fars during Qajar and Reza Shah’s reigns. The research method employed in this study was of a descriptive-analytical one and the data collection method was library and document-based. Findings of the present study indicated that with establishment of Nazmiyeh in Qajar time and as a result of a lack of central power and supervision of rulers and Nazmiyeh agents, they continued to take advantage of the locals even at the cost of weakening the security of the regions under their rule. Nazmiyeh agents kept violating their legal duties so as to increase their wealth, as a result of which they either interacted with or opposed other government bodies in order to push them aside. Despite eradication of feudalism during Reza Shah’s rule, the establishment of Nazmiyeh was delayed in some regions (Jahrom and Firuzabad) of Fars due to lack of a central power. This madepeople in these areas file complaints with institutes like Fars Province and National Consultative Assembly.