بررسي انسجام معنايي در غزل مظهر همداني و مقايسه آن با غزل سعدي

در مقاله حاضر به مقايسه غزليات مظهر همداني با غزليات سعدي از جنبه‌هاي مختلف انسجام معنايي در هشت بخش انسجام موسيقايي، تناسب بافت نحوي با معناي عاطفي، قرينه‌سازي، تضاد، تناسب، دليل هنري، چندمعنايي و بازي‌هاي واژگاني پرداخته‌ايم. سعدي در غزل فارسي، مكتبي را پايه‌گذاري كرد كه اساس آن بر رواني و سادگي بود. سهل ممتنع و بيان واقع حالت‌هاي عاشقانه، از بارزترين ويژگي غزليات اوست. مهارت سعدي در انتخاب واژگان و نوع چينش و تركيب آن‌ها به موازات اين سادگي و رواني، انسجام ساختاري و معنايي غزليات او را به همراه داشته است. از اين رو غزليات او همواره مورد تقليد و تتبع شاعران، به‌ويژه غزل‌سرايان، در ادوار مختلف شعر فارسي قرار گرفته است. از جمله اين مقلدان، غزل‌سرايان دورۀ قاجار بودند كه تلاش مي‌كردند ويژگي سهل ممتنع غزل سعدي را در غزليات خويش نمودار سازند. مظهر همداني، از شاعران دورۀ قاجار است كه در غزلياتش ادعاي همانندي با سعدي و حتي برتري بر او را دارد. به اين ترتيب، بررسي و مقايسه شعر اين شاعران از منظر تأثيرپذيري از سبك سعدي و چگونگي آن، ضرورتي اجتناب‌ناپذير است. در اين پژوهش، به روش تحليل مقايسه‌اي، عوامل انسجام معنايي در 100 غزل از سعدي و 100 غزل مظهر همداني بررسي شده است. بر اساس نتايج به‌دست‌آمده، بيشترين تشابه غزل مظهر همداني با سعدي، در انسجام معنايي، كاربرد جملات پرسشي و ايجاد تقابل‌هاي معنايي است.