ترسيم شبكه معنايي مفاهيم اسناد ديواني دوره قاجار (مطالعه موردي:پايگاه اسناد آرشيو ملي ايران)

هدف: . ترسيم شبكه معنايي اسناد ديواني دوره قاجار از طريق مقوله‌بندي و برقراري روابط اصطلاح‌نامه‌اي هدف پژوهش است. روش: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف كاربردي است كه از روش تحليل محتواي كمّي، كيفي و اكتشافي استفاده شده است. براي مفهوم‌شناسي شبكه‌اي و درك ارتباط سيستمانيك و تا حدودي سلسله‌مراتبي ميان مفاهيم از نرم‌افزار مكس‌كيودا استفاده شد. با تحليل و واكاوي پربسامدترين مفهوم اسناد ديواني دوره قاجار از طريق كدگذاري مفاهيم اسناد شبكه معنايي حاصل از آن ترسيم شد. همچنين از نرم‌افزارهاي اس.پي.اس.اس. و اكسل در بخش كمّي پژوهش استفاده شده است. يافته‌ها: بالاترين بسامد فراواني مربوط به مفهوم القاب و مناصب با فراواني 6920 مقوله فرعي يافت شد. با توجه به اهميت اين مفهوم در ساختار ديوان‌سالاري دوره قاجار، ترسيم شبكۀ معنايي حاصل از آن براساس رابطه‌هاي معنايي اصطلاحنامه‌اي (سلسله‌مراتبي، هم‌ارزي و وابسته) ارائه شده است. اين شبكه‌ معنايي براساس مقوله‌هاي اصلي و فرعي استخراج‌شده از القاب و مناصب ديواني ترسيم شد. مقوله‌هاي اصلي عبارت‌انداز: القاب و مناصب ماليديواني، القاب و مناصب نظاميديواني، القاب و مناصب درباريديواني، القاب و مناصب ديوانيديواني و القاب و مناصب شرعي و قضايي ديواني. همچنين پربسامدترين مقوله اصلي مقوله القاب و مناصب ماليديواني با (34 درصد) و پربسامدترين مقوله‌هاي فرعي مناصب مستوفي و مستوفي‌الممالك از مقوله مالي ديواني است. نتيجه‌گيري: شبكه معنايي حاصل از اين پژوهش يكي از روش‌هاي بازيابي داده است كه با استفاده از دانش معناشناسي به تعيين موضوع، تحليل و مفهوم‌سازي نياز اطلاعاتي پژوهشگران كمك مي‌كند. همچنين كاربران اسناد به گستره موضوعي و در نهايت به دانش‌گستري و توليد دانش در اسناد ديواني دوره قاجار پي‌مي‌‌برند. ترسيم نقشه معنايي اسناد ديواني دوره قاجار در موضوع مطالعات اسناد ديواني دوره قاجار، شروعي براي هوشمندسازي، خودكارسازي و كارآيي بيشتر هستي‌شناسي تخصصي مطالعات آرشيوي است. در پژوهش حاضر تلاش شد براي دست‌يافتن به راهكارهاي نوين احاطه و تسلط بر دايره مفهومي واژگان اسناد ديواني، الگوهاي ادراكي در روابط معنايي اسناد، به‌صورتي قابل فهم، براي رايانه و نظام‌هاي ذخيره و بازيابي ساخته شود، به‌طوري كه هم نمايه‌ساز و هم جستجوگر (متخصصان و اصطلاح‌شناسان موضوعي) بتوانند از گستردگي و زمينه ارتباط ميان مفاهيم آن و انديشه‌هاي مرتبط با اين مفاهيم به‌خوبي بهره گيرند.