بررسي ساختارهاي پارادوكسيكال در غزليات حافظ

پارادوكس‌ (متناقض‌نما) در ادبيات، يكي از تمهيدات پركاربرد براي خلق فضا و معاني و همچنين ايجاد صور خيال است. تاريخ شعر فارسي نشان‌ مي‌دهد نه‌تنها عناصر يا تمهيدات ادبي در طول تاريخ تكامل يافته‌اند، بلكه پيچيده‌تر نيز شده‌اند. در سبك عراقي، شايد هيچ شاعري به اندازۀ حافظ در مجموعه غزليات خود، تركيبات پارادوكسيكال را پذيرا نبوده است. با اين‌ حال، دو گونه تركيبي و معناييِ پارادوكس در شعر حافظ نه‌تنها در مقام تمهيد يا صنعتي ادبي، بلكه به شكل ساختاري، فضاي برزخي ميان دو استعداد انساني-الهي سوژه‌هاي شعر حافظ را برمي‌سازند. معناي اين سخن آن است كه پارادوكس‌ها علاوه بر ايفاي نقش خود در مقام شگردي زيباشناسانه، كاربردي مضاعف جهت تشكيل فضايي پارادوكسيكال در كلّيت اثر پيدا مي‌كنند. مقالۀ حاضر با روش توصيفي-تحليلي مي‌كوشد با بررسي ساختارهاي پارادوكسيكال در غزليات حافظ، تأمّلي بر اين مسئله داشته باشد كه چگونه امر پارادوكسيكال، جدا از ماهيت تمهيدگونۀ خود مي‌تواند به شكل ساختاري در خلق فضاهاي نوين در شعر كارايي داشته باشد. نتايج بحث، نشان‌دهندۀ اين مهم است كه در شعر حافظ، بسياري از صنايع مشابه نيز همچون تضاد در خدمت چنين ساختاري قرار مي‌گيرند. با توجه به اينكه بررسي ساختاري پارادوكس، امري مجزّا از پژوهش در باب يك‌يك پارادوكس‌هاست، مي‌تواند رويكردي نو به رابطۀ مقولات زباني-بلاغي و مفهومي در شعر حافظ باشد.