نقد اسطوره‌اي تذكره‌هاي عرفاني مناقب‌العارفين، معدن‌الدرر، فردوس‌المرشديه و صفوة‌الصفا براساس نظريۀ جرج فريزر

اسطوره‌شناسي تلاشي براي شناخت ريشه‌هاي كهن و قوي بنياد فرهنگ مردم است. در اين پژوهش به روش توصيفي ـ تطبيقي تكرار و بازتاب آيين‌هاي اساطيري در جامه‌اي نو به‌صورت اعمال و مناسك عرفاني بررسي مي‌شود. تمركز براي اين بررسي بر چهار تذكرۀ عرفاني مناقب‌العارفين، معدن‌الدرر، فردوس‌المرشديه و صفوة‌الصفا با استفاده از نظريۀ جيمز فريزر است. رسم سپردن بدن به نيش گزندگان مراسم ديني و آييني است كه در رازآموزي و تشرف، جنبۀ اسطوره‌اي دارد. عارفان مانند انسان ـ خدايانِ متون اسطوره‌اي با تسخير نيروهاي طبيعت، باران مي‌بارانند و در نقش انسانِ بلاگردان، بار گناهان، بلايا و محنت‌هاي عموم مردم را به دوش مي‌كشند. مراسم وفات عارفان نيز برپايۀ ديدگاه فريزر با چرخۀ طبيعت مطابقت دارد و روح ملكوتي آنها در وجود فردِ زنده مجسم مي‌شود. واژگان در زبان رمزي عارفان براساس افسون هوميوپاتيك سبب تداعي معاني مشابه ديگر مي‌شود. بنابر افسون واگيردار نيز پاره‌هاي جداشده از وجود عارفان ـ مانند آب دهان، تار مو، تبرك، جامه و خرقه و امثال اينها ـ از راه دور اثر همدلانه را به هم انتقال مي‌دهند و عارف مي‌تواند با اينها ارادۀ خود را در شفاي مريض يا پيروزي در جنگ تحميل كند. همچنين براساس اين نظريه، ازجمله دلايل پرهيز اهل عرفان از خوردن گوشت آن است كه تصور مي‌شود زيان‌ها و حالات نامطلوبي در خوراك‌ها وجود دارد و خوردن آن باعث مي‌شود اين زيان‌ها دامنگير افراد ‌شود.