تصحيح قياسي يا تغيير ذوقي؟ نقدي بر تصحيح مجدّد عتبة‌الكتبة

كتاب عتبة‌الكتبة انشاي منتجب‌الدين بديع جويني مشتمل بر مراسلات ديواني و مكاتبات اخواني عهد سلطان سنجر سلجوقي است. اين كتاب به‌اهتمام علامه قزويني و استاد اقبال آشتياني براساس عكسِ تنها نسخۀ موجود اثر، تصحيح شد؛ در سال 1329 ش. به چاپ رسيد و در سال 1384 ش. تجديد چاپ شد. تصحيح دوبارۀ اين كتاب به همراه نمايه‌ها و شرح متن، در سال 1396 ش. به‌اهتمام مريم صادقي انجام شده است. صادقي گفته عتبة‌الكتبة را به روش قياسي و براساس كتاب يا نسخۀ چاپي قزويني ـ اقبال تصحيح كرده است. مسئلۀ اصلي اين پژوهش، بررسي شيوۀ تصحيح صادقي و نقد برخي كاستي‌هاي آن است كه پس از مقابله با تصحيح قزويني ـ اقبال استخراج شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد در چاپ قزويني ـ اقبال، مواردي از خطاهاي چاپي يا اشتباهات ناشي از سهو در كتابت يا تصحيح وجود دارد كه صادقي در رفع آنها كوشيده و به‌ويژه برخي خطاهاي چاپي را به‌خوبي اصلاح كرده است؛ اما در تصحيح متن، بارها از روش قياسي خارج شده و به تصحيح ذوقي دست زده است؛ يعني به سليقۀ خويش، ضبط درست قزويني ـ اقبال را تغيير داده است؛ درنتيجه اشتباهات آشكاري را به متن وارد كرده است. در اين پژوهش، مواردي از اين دست تغييرات ذوقي، بررسي و تحليل شده است.