نگاه انتقادي رمان «در تلاش معاش» به تغييرات اجتماعي و فرهنگي جامعه‌ي عصر پهلوي اول

در عصر پهلوي اول، بسياري از برنامه‌هاي نوگرايانه دولت، موجب تغييرات اجتماعي و فرهنگي در جامعه ايراني به‌ويژه جامعه شهري شد و نوعي دگرگوني اجتماعي را دامن زد. اين دگرگوني‌ها واكنش‌هايي را نيز به‌دنبال داشت كه بخشي از آن در ادبيات؛ به‌ويژه رمان‌هاي اجتماعيِ انتقادي، بازتاب يافت. رمان اجتماعي «در تلاش معاش»(1312ش) نوشته‌ي محمد مسعود از نويسندگان مشهور عصر پهلوي، از اين نوع رمان‌هاست كه تغييرات اجتماعي و فرهنگي پديد آمده در جامعه را در بروز رفتارهاي ناهنجار جوانان اين دوره مؤثر دانسته و به انتقاد از نظام آموزشي و اداري موجود پرداخته‌است. در اين پژوهش، به‌روش تحليل دروني يا محتوايي، ضمن تبيين زمينه‌هاي نگارش رمان‌هاي اجتماعي در عصر پهلوي اول، واكنش‌ها و انتقاداتي كه در رمان «در تلاش معاش» به وضعيت اجتماعي و فرهنگي جامعه شده، بررسي شده‌است. يافته‌ي پژوهش نشان داده كه براساس رمان مزبور، نظام آموزشي عصر پهلوي اول نتوانسته نسلي كارآمد از جوانان را با تخصصهاي مورد نياز جامعه پرورش دهد و اساس ناهنجاري‌هاي اجتماعي موجود به‌شيوه تعليم و تربيت ناكارآمد مرتبط است.