نقش نهادهاي بهره‌كش و چرخه رذيلت در كاستي هاي فرآيند توسعه در ايران (1304- 1320)

ايران در دهه‌هاي 1300 و 1310 شمسي شاهد شكل‌گيري مراحلي از توسعه و رشد فرآيندهاي آن بود. اشغال ايران در شهريور 1320 و سقوط دولت رضاشاه و سپس تبعيد وي باعث شد تا عامل خارجي به‌عنوان اصلي‌ترين مانع و عامل ناتمام ماندن برنامه‌هاي توسعه اين دوران برجسته و از عوامل داخلي كه در بطن سياست‌ها و روش‌هاي حاكم وجود داشت، غفلت شود. هدف مقاله حاضر گشودن دريچه جديدي با بهره‌گيري از دو مفهوم نهادهاي بهره‌كش و چرخه رذيلت از دارون عجم اوغلو و جيمز رابينسون به دلايل و عوامل درون‌زايي است كه فرآيند توسعه را با اخلال همراه كرده و نارضايتي عمومي را از دولت توسعه‌گرا رضاشاه ايجاد كرد. ازاين‌رو، پرسش اصلي مقاله اين است: فرآيند توسعه در ايرانِ دوره رضاشاه تحت چه شرايطي آغاز شد و كاستي‌هاي اين فرآيند چه بوده است؟ كاميابي، ارتقاي كارآمدي و تداوم فرآيند توسعه مستلزم رشد نهادهاي فراگير و وجود چرخه فضيلت و ناكامي توسعه حاصل نهادهاي بهره‌كش و چرخه رذيلت است. در حكومت پهلوي اول، گام‌هايي در مسير توسعه برداشته شد اما اين فرآيند تحت تأثير شكل‌گيري نهادهاي بهره‌كش و چرخه رذيلت با اختلال روبه‌رو شد و به نارضايتي جامعه منجر شد. يكي از ابعاد اين نارضايتي را مي توان عدم حمايت نيروهاي اجتماعي از دولت به هنگام اشغال ايران در جنگ جهاني دوم دانست. روش اين مقاله، تاريخي تبييني بود و داده‌هاي آن از طريق مطالعات كتابخانه‌اي اسنادي گردآوري شده است