كاركرد اجتماعي كرامات عرفا بر اساس كتاب «مقامات ژنده پيل»

يكي از مباحث پرمناقشه عرفان اسلامي، متصور شدن قدرت كرامت گونه براي شيوخ متصوفه است. عرفا از دوره سلجوقي(590-429 ه.ق)، كرامات را نشان صدق ولايت شيوخ در جانشيني پيامبر (ص) مي دانستند و چون اين گفتمان قدرت اجتماعي فوق العاده به آنها مي بخشيد در اشاعه آن سعي بليغ داشتند. كتاب «مقامات ژنده پيل» نوشته محمد غزنوي به شرح كرامات شيخ احمد جام (م. 536 ه.ق) مي پردازد. اين كتاب مشحون از حكاياتي كرامت گونه از شيخ جام مي باشد كه صحت تاريخي بسياري از آنها قابل اثبات نيست اما درون مايه هر حكايتي بازگو كننده منافع اجتماعي سازندگان آن است. اين نوشتار با بررسي حكاياتي از اين اثر به كمك ديگر آثار صوفيه و تاريخي آن دوره به تحليل اين موضوع مي پردازد كه اين حكايات تأمين كننده چه منافع اجتماعي مروّجان آن است. نتايج نشان از آن دارد كه صوفيه براي نفوذ و تثبيت قدرت اجتماعي خود بر اقشار مختلف جامعه از كرامات بهره مي گرفتند. شيخ متناسب با قشر اجتماعي مخاطب خود دست به كرامت مي‌زد و اين زيستِ كرامت گونه، او را از ديگران متمايز مي ساخت. شيخ براي حفظ موقعيت اجتماعي و جذب مريدان بيشتر به دفاع از منافع اقشار پايين دست جامعه در برابر صاحبان قدرت سياسي و نظامي مي پردازد. البته در بعضي موضوعات اجتماعي، كرامات تلاشي براي تغيير گفتمان غالب نداشت.