كليدواژه :
سفرنامه , دورۀ مشروطه , گفتمان چپ , غربزدگي , بازگشت به خويشتن
چكيده فارسي :
هرچند سفرنامه نويسي در ايران، سابقه اي طولاني دارد، اما تا دوره قاجار فقط تعداد انگشت شماري، سفرنامه به زبان فارسي نگاشته شده است. از دوران فتحعليشاه تا پايان دوره قاجار، روند سفرنامه نويسي در ايران سرعت گرفت و بيش از سي سفرنامه در وصف فرنگ و پيشرفت هاي آن به زبان فارسي نگاشته شد. در دوران پهلوي از سويي روشنفكران ايراني به جاي توصيف غرب، به نوشتن سفرنامه هايي در وصف كشورهايي كه نظام سوسياليستي بر آنها حاكم بود يا وصف سفر به سرزمين هاي دورافتاده ايران پرداختند و از سوي ديگر تعداد سفرنامه هاي فارسي كاهش يافت تا جايي كه اندك اندك از صحنه ادبيات معاصر ايران به حاشيه رانده شد و به شكل خاطره نويسي به حيات خود ادامه داد. در اين مقاله تلاش نگارنده بر آن است تا به تبيين چرايي رواج سفرنامه نويسي در يك دوره تاريخي معين، تغيير رويكرد آن در دوره اي ديگر و در نهايت به حاشيه رانده شدن آن بپردازد. چنين به نظر مي رسد كه كاركرد سفرنامه ها در دوران قاجار، يعني معرفي نظام فكري، اجتماعي و سياسي غرب، سبب رونق آن در اين دوره شده باشد. با تحقق نظامي سياسي مشروطه و برخي پيشرفت هاي اجتماعي ديگر در دوران پهلوي، همچنين نفوذ گرايش هاي سوسياليستي و كمونيستي در اين دوران، توجه روشنفكران به جاي غرب، متوجه كشورهايي شد كه نظام اشتراكي بر آنها حاكم بود، در نتيجه براي آزمودن اين نظام، به اين كشورها سفر كردند و سفرنامه هايي در وصف آنها نگاشتند. از سوي ديگر با شكل گيري گفتمان غربزدگي و بازگشت به خويشتن، توجه جامعه روشنفكري ايران معطوف به نواحي دورافتاده داخلي ايران شد و سفرنامه هايي در توصيف اين نواحي نگاشته شد. در نهايت با از تب و تاب افتادن اين گفتمان ها سفرنامه نويسي به شيوه گذشته، اندك اندك از رونق افتاد و بيش تر به شكل خاطره نويسي به حيات خود ادامه داد.
چكيده لاتين :
Although Naser Khosrow wrote the first Persian travelogue in the fifth century AH, no other travelogue was written in Persian until the 12th century AH except for two travelogues. But from the time of Fath Ali Shah until the end of the Qajar period, the process of travel writing in Iran accelerated and more than thirty travelogues were written in Persian describing Farang and its developments. During the Pahlavi era, instead of describing the West, Iranian intellectuals wrote travelogues describing the countries ruled by the socialist system or traveling to the remote lands of Iran, and on the other hand, the number of Persian travelogues decreased to some extent.Which was gradually marginalized from the scene of contemporary Iranian literature and continued to exist in the form of memoirs. In this article, the author has tried to explain why travel writing is prevalent in a certain historical period, change its approach in other periods and finally marginalize it.
It seems that the function of travelogues during the Qajar period, ie the introduction of the intellectual, social and political system of the West, has led to its prosperity in this period. With the realization of the constitutional political system and some other social developments in the Pahlavi era, as well as the influence of socialist and communist tendencies in this period, the attention of intellectuals instead of the West turned to the countries ruled by the communal system, so to test this system , Traveled to these countries and wrote travelogues describing them. On the other hand, with the formation of the discourse of westernization and return to the self, the attention of the Iranian intellectual community was focused on the remote inner regions of Iran and travelogues were written to describe these regions. In the old days, it gradually declined and continued to live more as a memoir.
