مطالعۀ تطبيقي شرط تعيين قراردادي خسارت نقض تعهد قراردادي در حقوق ايران و افغانستان

شرط تعيين قراردادي خسارتِ تخلف از اجراي تعهد در نظام‌هاي حقوقي ايران و افغانستان يكي از ضمانت‌هاي اجراي قراردادي نقض قرارداد است كه طرفين هنگام انعقاد قرارداد خساراتِ ناشي از نقض را با درنظر داشتن معيارهاي متفاوت سنجش نموده، بر مبناي آن توافق مي‌كنند كه هرگاه يكي از متعاقدين از اجراي آنچه به‌عهدۀ وي گذاشته ‌شده تخلف ورزد، بايد ميزان خسارتي را كه در قرارداد معين ‌شده است به‌طرف مقابل پرداخت كند. شرط تعيين قراردادي خسارت نسبت به قرارداد اصلي جنبۀ فرعي و تبعي داشته، لزوم و جواز عقد اصلي به آن سرايت مي‌كند. البته، شرط تعيين قراردادي خسارت به‌طور مطلق لازم‌الوفا است؛ اعم از اينكه عقدي كه در آن شرط درج ‌شده است قرارداد لازم باشد يا جايز، و تا زماني كه عقد جايز فسخ نشده، شرط مندرج در آن همچنان لازم‌الوفا است. در حقوق افغانستان اشتراط شرط تعيين قراردادي خسارت موجب مي‌شود كه مشروط‌عليه در صورت نقض قرارداد مفاد شرط را اجرا كند و در فرض تخلف از اجراي مفاد شرط، مشروط‌له مي‌تواند خواستار اجبار مشروط‌عليه يا فسخ قرارداد از مقامات قضايي گردد. اما در حقوق ايران مشروط‌له صرفاً در صورتي مي‌تواند قرارداد را فسخ كند كه امكان اجراي مفاد شرط وجود نداشته باشد. از سوي ديگر، فسخ به دليل عدم اجراي مفاد شرط در حقوق ايران عمل غيرقضايي است و مشروط‌له بي‌آنكه به دادگاه مراجعه كند، خود مي‌تواند قرارداد را فسخ نمايد.