بررسي فعاليت‌ تجارتخانه‌هاي روسيه در مشهدِ دوره قاجار از سال 1307 تا 1344ق

نفوذ اقتصادي روسيه در ايران تا سال‌هاي پاياني دوره ‌قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمايان بود. روس‌ها با تأسيس تجارتخانه در بيشتر شهرهاي ايران، به‌ويژه مشهد، به‌دنبال يافتنِ بازاري جهت فروش توليدات كارخانجات روسيه بودند. مشهد به عنوان كرسي‌نشين ايالت خراسان در دوره قاجار از اهميت به‌سزاي اقتصادي و تجاري برخوردار بود؛ تا آنجا كه مي‌توان آن را به‌عنوان بارانداز بزرگي در شمال‌شرق ايران براي واردات و صادرات كالا به‌شمار آورد. با در نظر گرفتنِ ظرفيت ممتاز تجاري مشهد، برخي از تجار روسي و بعضآً دولت روسيه به تأسيس تجارتخانه‌ و شركت‌هاي تجاري در اين شهر اقدام كردند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش اصلي است: 1. عوامل مؤثر بر تجارت مشهد و روسيه و مشكلات پيش‌روي اين تجارت از سال 1307 تا 1344ق چه بودند؟ 2. كدام تجارتخانه‌هاي روسي در بازه زماني مورد بحث به عرصه تجارت مشهد وارد شدند و به تجارت كدام كالاها ‌پرداختند؟ با وجودِ كمبود منابع در اين زمينه و ضرورت مطالعه جزئي‌نگر با رويكردي توصيفي ـ تحليلي، يافته‌ها حاكي از آن است كه ساخت راه‌آهن ماوراء خزر، اعزام هيئت‌هاي تجاري روسي به مشهد و فعاليت كنسول‌هاي روسيه در مشهد برخي از عوامل مؤئر بر تجارت مشهد و روسيه بودند. همچنين با وجود مشكلاتي مانند ناامني در مشهد، تحريم كالاهاي روسي و محدوديت تجار روسي در تهيه مسكن و تجارتخانه در مشهد برخي از تجارتخانه‌هاي روسي؛ ازجمله كمپاني آيرال، تجارتخانه مكرويچ، تجارتخانه فرانك، كمپاني نوبل، تجارتخانه‌ خلوپ‌كم، تجارتخانه استوكين، تجارتخانه وَنشتورك و تجارتخانه سنترسايوز با بررسي موقعيتِ بازار مشهد؛ خواربار، نفت، قند، شكر، منسوجات و گاهي كالاهاي لوكس به مشهد وارد و مواد خام مورد نياز خود مانند پشم، پوست، پنبه و گندم را خريداري مي‌كردند.