دارالفنون و علم نقاشي در گذار از نگاه سنتي به پرسپكتيو

آموزش‌هاي مدرسۀ دارالفنون افزون بر گسترش علوم و فنون جديد، بر نگرش به نقاشي و آموزش آن در ايران تأثير نهاد. نقاشي ايراني در روند گذار از شيوه‌هاي سنتي به بازنمايي واقع‌گرايانه مانند شيوۀ كمال‌الملك با آموزش‌هاي مدرسۀ دارالفنون پيوند دارد. در بازخوانيِ فعاليت‌هاي دارالفنون به‌ويژه در سال‌هاي آغازين به گونه‌اي كم‌رنگ و گذرا با نقاشي روبرو مي‌شويم؛ اما دانسته نيست كه آموزش نقاشي در دارالفنون چه نقشي داشت، و چرا در مدرسه‌اي كه براي تعليم علوم و صنايع بديعه بازگشايي شده بود، نقاشي را نيز آموزش مي‌دادند؟ دانستن اين‌كه نقاشي بر پايۀ روايت‌هاي هم‌روزگار از دارالفنون، مرحله و بخشي از درس هندسۀ عاليه بود، به اهميت اين پرسش مي‌افزايد. پژوهش پيشِ رو بر پايۀ گزارش‌هاي پراكنده از آموزش نقاشي در دارالفنون، به اين پرسش‌ها راه مي‌برد: دانسته‌هاي برآمده از دارالفنون چه تصويري از نقاشي به دست مي‌دهد؟ جايگاه نقاشي در ميان شاخه‌هاي علوم و فنون چه بود؟ و مفهوم نقاشي در روند كاري دارالفنون چه دگرگوني‌هايي را از سر گذراند؟ جستجوي پاسخ‌ها در منابع علمي هم‌روزگار و در همبستگي نقاشي با علوم، شالودۀ پژوهش حاضر را تشكيل مي‌دهد. پژوهش به روش تاريخي از راه تأمل در دگرگوني معاني واژگان و كاربرد علوم پيش مي‎رود و با جستجو در گرايش‌ها و آموزش‌هاي معلمان و درس‌آموختگان دارالفنون به‌ويژه با درنگ در مفاهيم هندسه، نقشه‎كشي، مناظر و مرايا و نقاشي به اين پرسش‎ها پاسخ مي‎دهد، وجه مشترك اين شاخه‌ها سروكار داشتن با اندازه‌ها، خط‌ها، سطوح و اجسام است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد مراد از صنعت نقاشي در درس هندسه، مباحث مناظر و مرايا بوده است. مناظر و مرايا در روند گذار به پرسپكتيو جديد ابتدا بخشي از هندسه بود و سپس با جدا شدن از هندسه و نيز اپتيك كهن، به شالودۀ مطالعات علمي در نقاشي تبديل شد. دگرگوني‌هاي اپتيك در اروپا و برآمدن پرسپكتيو هم‌چون قواعد هندسي بازنمايي، پايۀ آموزش‌هاي دارالفنون در رويكرد به علوم و هم‌چنين شكل‌يابي نقاشي واقع‌گرا در ايران بوده است.