تبيين حكيم تنكابني از رأي ابن سينا در باب حركت در مقولات مقدّمۀ تحليلي، تصحيح و تحقيق رساله في بيان الحركه في المقوله

حركت در مقولات يكي از مسائل مهم در حركت‌شناسي ابن سينا است. حكيم محمّد بن عبدالفتّاح تنكابني (1713م/1124ق 1631م/1040ق) مشهور به فاضل سراب از انديشمندان قرن يازدهم هجري است كه اثري با عنوان رساله في بيان الحركه في المقوله دارد. وي در اين اثر به تحليل و ارزيابي مبحثي از فصل دوم از مقالۀ دوم فنّ «سماع طبيعيِ» كتاب الشفاء ابن سينا با عنوان في نسبه الحركه إلي المقولات مي پردازد كه در آن سرشت حركت بررسي شده است. تبيين حكيم تنكابني از آن جهت ارزشمند است كه ارزيابي وي ناظر به نگرشي است كه سرشت حركت را مبتني بر تشكيك شناسانده است. شيوه بررسي حكيم تنكابني بر پايه ساختار «قال أقول» در اين رساله، خواننده را به التفات بيشتر به ردّ و ابرامها در بحث ترغيب مي‌كند. حكيم تنكابني قلمرو بحث خود را از بررسي سرشت حركت فراتر برده و به مباحثي چون پيوند ميان حركت و زمان و حركت توسطيه و قطعيه نيز پرداخته است. وي ضمن اشاره به انديشه‌هاي ابو نصر فارابي و جلال‌الدين دواني، پيوندي را ميان مباحث فلسفي با سنّت تفسيري تجريد الاعتقاد برقرار كرده است. تصحيح و تحليل اين رساله براي نخستين بار، زمينه بحث در طبيعت شناسي ابن سينا را بيشتر فراهم مي‌كند.