خوانشِ جامعه‌شناختيِ نمايشنامة «حكام جديد»، نوشتة «مؤيدالممالكِ فكري ارشاد»

بيانِ مسئله: ارزيابي جامعه‌شناختي آثارِ ادبي و هنري، از طريق نيل به بيشينۀ آگاهيِ ممكن و جهان‌نگري گروهي، ساختارهاي فكريِ طبقات اجتماعيِ جامعه‌اي را كه هنرمند عضو آن است روشن مي‌سازد. «حكام جديد» از آثاري است كه در محيط پرتب‌وتابِ دورة مشروطه نگاشته شده و اين متن نه تنها دربرگيرندة نوشته‌ها و انديشه‌هاي نويسندة آن، بلكه بازتاب‌دهندة جهان‌نگريِ طبقة اجتماعيِ خاصي است. هدف پژوهش: اين پژوهش بنا دارد با بررسي نمايشنامة «حكام جديد» به نوع جهان‌نگري در دوران مشروطه و در پيِ آن به نظام فكري و اجتماعي غالب در آن زمان راه ببرد، و از اين طريق خودِ انقلاب را نيز ژرف‌تر از هرگونه بررسيِ صرفاً تاريخي بنگرد؛ اين‌گونه مي‌توان انديشه‌هاي فراگيري را كه در آن روزگار، دوره‌هاي پس از آن، و تا امروز سبب‌سازِ دگرگوني‌هاي تاريخ‌ساز و آفرينشِ آثار هنري برجسته شده‌اند، دريافت. روش پژوهش: اين پژوهش در نگاه جامعه‌شناختي خود از روش كتابخانه‌اي بهره گرفته و متنِ نمايشنامه را در چارچوب نظريه‌هاي اساسيِ نقد جامعه‌شناختي، با نگاه به نوشته‌هاي «لوسين گلدمن» و در نظر گرفتنِ نظام‌هاي طبقاتي و اقتصاديِ دورة مشروطه، بازخواني كرده است. نتيجه‌گيري: جهان‌نگري و شيوة معنادهي در ديدگاه طبقة روشنفكر ايرانْ ديدنِ نقايص و بيماري‌هاي بسيارِ ايران، و راه نجات، از نظر ايشان، اتحاد و آگاهيِ همگان است. با توصيف و دريافتِ ساختار نمايشنامۀ فوق، به ازاي هر يك از طبقه‌ها نماينده‌اي يافته شد؛ در مبارزة اين نماينده‌ها در بطن داستاني برساخته، هريك از گروه‌هاي رودررو كنش و واكنش‌هاي خود را انجام مي‌دهند، اما سرانجام كفة ترازو به سود پشتيبانانِ قانون سنگين نمي‌شود و از اين رو خطرِ پايان مشروطه و پايان طبقة روشن‌فكر هشدار داده مي‌شود. در اين اثر، مفاهيم، واژگان و سازه‌هاي معناييِ نوآيين مانند آزادي يا تئاتر از انديشه‌ها و نوشته‌هاي روشنفكران قبلي وام گرفته شده، ولي هنوز در تاريخ اجتماعيِ ايران نهادينه نشده‌اند و در نمايي شكننده، همچون خودِ طبقه روشنفكر كه رو به انزوا رفته، به‌زودي در آستانة نابودي قرار مي‌گيرند. در پايان اين پژوهش، ديگر پژوهشگرانِ ارزيابي آثار ادبي و هنري را به بازانديشي در بنيان‌هاي فرهنگي و تاريخي ايرانِ معاصر فراخوانده‌ايم تا، در بررسي آثار هنري مختلف، ساختارهاي انديشة اجتماعيِ دوره‌هاي بعدي تا امروز آشكار شوند.

Problem statement: the manifestation of the intellectual structure of social classes of the society the artist belongs to, would be possible through social evaluation of the literary and artistic works of art which lights the way to reach the maximum possible conscience and collective worldview. New Governors is an outstanding work of art written in the intense atmosphere of the constitutional era in which not only reflects the written works and ideas of the author but also represents the worldview of a particular social class. Research objective: By evaluating the play New Governors, this article is intended to comprehend the essence of worldview and conscience of the class that created it, and consequently the dominant intellectual and social system of that era, and look at the revolution itself more deeply than just a purely historical study. One also can understand the comprehensive ideas causes the historic transformations and creations of prominent works of art from that time to the present. Research method: From a sociological point of view, this study has used the library method and has reread the text of the play in the framework of the basic theories of sociological critique by looking at the writings of Lucien Goldman and considering the class and economic systems of the constitutional era. Conclusion: In the view of the Iranian intellectuals, the worldview and signification are to see the many shortcomings and sicknesses of Iran and the way out of it is collective conscience and unity. By describing and comprehending the structure of the play, a representative has been selected for each of the classes, who in their fictional struggle scene, each of the opposite groups did their actions and reactions, but in the end the scales did not weigh in favor of the supporters of the law, therefore the end of the constitution and the intellectual class has been warned. Modern concepts, words, and semantic structures, such as freedom or theater which have been borrowed from the ideas and writings of earlier intellectuals, have not yet been institutionalized in Iranian social history and are on the verge of extinction in a fragile view like the isolated intellectual class itself. At the end of this study, other scholars interested in evaluating literary and artistic works of art were invited to rethink the cultural and historical foundations of Iran to reveal the structures of social thought of later periods to the present day in the study of various works of art.