بررسي ميزان آشنايي، استفادۀ و نيز بررسي اثربخشي نقشه‌هاي ذهني در فرايند بازيابي اطلاعات

زمينه و هدف: نقشۀ ذهني يك نوع يادداشت برداري تمام‌رنگي و مصور است كه در كانون نقشه، ايده و يا موضوع اصلي قرار دارد. سپس از اين كانون شاخه هايي منشعب مي شوند كه نشان دهندۀ ايده هاي اصلي بوده و همۀ آن ها به ايده اي كه در مركز نقشه قرار دارد متصل هستند. نقشه هاي ذهني در حوزۀ بازيابي اطلاعات مبحث نسبتاً جديدي است، پژوهش هاي اندكي در خصوص بررسي اثربخشي نقشه هاي ذهني در اين حوزه در دنيا انجام شده است. هدف پژوهش حاضر بررسي اثربخشي نقشه‌هاي ذهني در فرايند بازيابي اطلاعات است.روش‌: پژوهش حاضر از نظر هدف كاربردي و از جهت گردآوري اطلاعات در خصوص آشنايي و استفاده دانشجويان تحصيلات تكميلي از نقشه هاي ذهني به روش پيمايشي است. همچنين پژوهش حاضر از جهت بررسي تأثير ابزار نقشۀ ذهني در بازيابي اطلاعات شبه‌آزمايشي است. جامعۀ آماري پژوهش حاضر شامل كليه دانشجويان تحصيلات تكميلي (كارشناسي ارشد و دكتري) دانشگاه فردوسي مشهد سال 1395- 1396، در چهار حوزۀ علوم‌انساني، علوم پايه، علوم مهندسي و علوم كشاورزي هستند. حجم نمونۀ آماري مرحله اول پژوهش شامل 224 نفر دانشجويان كارشناسي ارشد و 127 نفر دانشجويان دكتري است. حجم كل جامعۀ آزمايشگاهي 30 نفر مي‌باشد. روش نمونه‌گيري مرحلۀ اول پژوهش تصادفي طبقه‌اي نسبتي است. حجم نمونۀ مرحلۀ دوم آزمايشگاهي به‌صورت هدفمند است. براي گردآوري داده ها در اين پژوهش، از پرسشنامه استفاده شده است. آلفا كرونباخ پرسشنامه شمارۀ يك بيش‌تر از 0.8 و پرسشنامۀ شمارۀ دو و سه بيش‌تر از 7% است.يافته‌‌ها: باتوجه‌به تحليل‌هاي آماري، ميزان آشنايي و استفاده دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه فردوسي مشهد از نقشه‌هاي ذهني كم‌تر از حد متوسط مي‌باشد. ميانگين ميزان رضايت از كل فرايند جستجو مرحلۀ دوم پژوهش (3.833) بيش‌تر از مرحلۀ اول (3.704) مي‌باشد و ميانگين اثربخشي كه از طريق سنجش ميزان رضايت از كل فرايند جستجو سنجيده شد در مرحله دوم فرايند جستجو (با كمك نقشۀ ذهني) (3.359) بيش‌تر از مرحلۀ اول فرايند جستجو (بدون نقشۀ ذهني) (2.332) مي‌باشد.نتيجه‌گيري: نقشه‌هاي ذهني باتوجه‌به تحليل‌هاي آماري ابزار اثرگذاري در فرايند بازيابي اطلاعات است كه مي‌توان با برنامه‌ريزي دقيق، هدفمند و با مشورت از متخصصان حوزۀ بازيابي اطلاعات و علم اطلاعات از اين ابزار استفاده كرد. سيستم‌هاي اطلاعاتي، موتورهاي جستجو، نياز اطلاعاتي و ... از جمله زمينه‌هايي است كه مي توان نقشه هاي ذهني را در آن بررسي كرد.