مباني نظري تقلب نسبت به قانون و آثار آن در پرتو فقه اماميه و حقوق بين الملل خصوصي ايران

Studying the Theorical Foundations of Fraud on Law & Its Effects in Iran’s Private International Law and Imamiyah Jurisprudence

قاعده سوء استفاده از حق در بسياري از مسائل حقوقي از روابط املاك مجاور تا حقوق قراردادها و حقوق خانواده استفاده مي ­شود. تقلب نسبت به قانون همچون تغيير ارادي عناصر وابستگي و همانند كاربرد ويژه­اي از نظريه عمومي سوء استفاده از حق از جمله موانع اجراي حقوق خارجي در حقوق بين­الملل خصوصي مطرح گرديده است. كافي است تا يكي از متداعيين از قاعده حل تعارض به قصد فرار از قانون صالح به نحو متقلبانه­ اي استفاده بكند تا تقلب نسبت به قانون در حقوق بين ­الملل خصوصي ايجاد گردد. در فقه اسلامي نيز تحت عنوان حيل الربا مباحثي مطرح شده است كه در واقع از جهت مبنايي مطابقت زيادي با مفهوم تقلب نسبت به قانون در فرهنگ غرب دارد. هرچند از نظر مبنايي حيل شرعي و تقلب نسبت به قانون هم در فقه اسلامي و هم در حقوق موضوعه ايران مانع از اجراي حكم خارجي است كه بر مبناي قاعده لاضرر و نظريه جهت نامشروع استوار است. اين مقاله با استفاده از روش توصيفي-تحليلي بعد از بررسي مبنايي اين دو مفهوم به مقايسه آن­ها در زمينه حيل شرعيه پرداخته و در نهايت نتيجه مي­ گيرد در نظام فقهي، نمي ­توان حيل شرعيه را مقبول دانست مگر درموارد منصوص با تفسير مضيق موارد. همچنين، حقوق ايران آشكارا به مخالفت با تقلب نسبت به قانون پرداخته است كه همه حاكي از ديدگاه منفي قانونگذار در مورد تقلب نسبت به قانون است به گونه ­اي كه از مجموع آن­ها مي ­توان قاعده­اي كلي ذيل عنوان قاعده جلوگيري از تقلب نسبت به قانون را عنوان نمود.

Misuse of right rule is manipulated in many legal issues from adjacent lands relations to law of contracts and family law. Fraud on the law such as intentional change in dependency’s elements and as a specific use of misuse of right’s general theory has been presented as one of the obstacles in implementing foreign law in private international. Using the conflict settlement rule with the aim of escaping from the competent law fraudulently by one of the litigants suffices to create fraud on law in private international law. There are discussions in Islamic jurisprudence under the title of Hial AlRiba as well that is notably compatible with the concept of fraud on law in western culture in terms of their foundations. Both religious tricks and fraud on law are obstacles in implementation of foreign law in Islamic jurisprudence and Iranian written law that is based on “no harm” rule and “unlawful direction” theory. This article, applying descriptive-analytic method, after examining the foundations of these two concepts, has dealt with their comparison in terms of religious tricks and finally has concluded that in jurisprudential system, religious tricks cannot be accepted unless in explicit cases and by a narrow interpretation. Furthermore, Iranian law has expressly opposed fraud on law that implies the negative view of the legislator toward fraud on law in such a way that from all of them a general rule namely preventing fraud on law rule can be derived.