موضوع شناسي خمس درآمدها؛ رويكردها و چالش ها

از جمله موضوعاتي كه در داخل گفتمان فقه اماميه معركۀ آرا بوده شناخت موضوع خمس درآمدها و شرايط آن است. البته در دوره ­هاي نخست به دليل نص­گرايي و تسلط شيوۀ فتوايي بر آثار فقه، تلاشي از سوي فقيهان در اين جهت ديده نمي­شود و تنها مي­توان از خلال آن برخي نشانه­ها و شاخصه ­ها را در اين خصوص، دريافت. بنابراين، دست يافتن به ابعاد كاملا متمايز اين مسئله تا عصر مرحوم شيخ انصاري، به تاخير افتاد. با ظهور شيخ و تحوّل در اجتهاد، ادبيات شناخت موضوع خمس درآمدها و طبقه­ بندي ديدگاه­ها، كم­ كم در منابع راه پيدا كرده كه تا دوران معاصر، ادامه پيدا نموده است. تلاش­ هاي مرحوم شيخ و تداوم تراث اجتهادي او اگرچه توانست برخي آشفتگي­ها را مهار نمايد ولي هالۀ از نقض و ابرام­ها، همچنان بر متن اصلي، سنگيني مي­كند به گونه­اي كه شيخ نيز از جمع­بندي شفاف، خودداري كرد و در هرحال، اكنون سه رويكرد مهم در موضوع خمس درآمدها، مطرح است: تقليل آن به درآمدهاي حاصل از حرفه­ هاي معين؛ تعميم آن به مطلق درآمد و تقيّد آن به درآمدهاي حاصل از كسب و كار. از اين ميان، به نظر مي­رسد ديدگاه اخير كه مشهور هم هست به لحاظ استدلالي، متقن و موجه­تر از ديگران باشد و نتيجه ملموس آن، عدم تعلق خمس بر اموالي است كه از طريق ارث و هديه و مانند آن، عائد مي­گردد.

No abstract