شگردهاي آشنايي‌‌زدايي در ميمية ابن‌‌فارض

Techniques of Defamiliarization in Ibn Farez’s Mimmyyeh

اصولاً زبان عرفان، زباني مبهم و با زبان معيار و ذهن خواننده بيگانه است. اين بيگانگي حاصل فرايندي است كه گوينده با دگرگوني زبان و مفاهيم در سطوح عرفاني انجام مي‌دهد و اين خود، ابزاري براي انحصار اين مفاهيم است تا از ديدة نااهلان پوشيده ماند؛ به عبارتي، زبان عارفْ دگرديسي‌يافته ‌است و زبان آشناي فهم‌پذير براي همگان را مبهم مي‌كند. مي‌توان گفت عرفان آشنايي‌زدايي را اقتضا مي‌كند و بدين ترتيب، مفاهيم ساده براي خواننده پيچيده و مبهم مي‌شود؛ اما با پيدايش نظريه‌هاي جديد، ازجمله فرماليسم كه بر خودبسندگي متن تأكيد دارد، مي‌توان با دقت در متن و ساختار آن، به شناخت بهتر و بيشتر متن و محتواي آن دست يافت. اين مقاله به‌روش تحليلي، درپي بررسي برخي از عواملي است كه باعث آشنايي‌زدايي در خمرية ابن‌فارض شده ‌است. هدف اين پژوهش، شناخت بهتر ساختار و محتواي اين قصيده است. سرانجام مشخص مي‌شود كه شاعر برخي از عوامل را به‌عمد در ساختار قصيدة خود رعايت كرده‌ است؛ با كشف و دقت در آنها، مي‌توان ساختار و فرم شعر را تحليل كرد و به لايه‌هاي پنهاني آن پي‌‌برد كه خود رهنموني به‌ محتواي آن است؛ به اين ترتيب، مي‌توان كارايي آشنايي‌زدايي را در خوانش فرماليستي آثار عرفاني مشاهده كرد كه بيشتر براي مبهم‌كردن مفاهيم عرفاني كاربرد دارد. درواقع، آشنايي‌زدايي يكي از ابزارهاي ابهام و پيچيدگي مفاهيم سادة عرفاني است.

The mysticism language is vague and alien with the standard language and the mind of the reader. This alienation is the result of a process in which the speaker transforms the language and concepts into mystical levels and this is itself a means of monopolizing these concepts to stay hidden from people's eyes. In other words, the mystic language is transformed and obscures the familiar language that is accessible to everyone, and it can be said that mysticism requires defamiliarization. That is why some simple concepts for the reader become complex and vague. With the emergence of new theories, including formalism that emphasizes the text itself as a sufficient factor, it is possible to gain a better understanding of the text itself and its content through careful consideration of the text and its structure. The present analytical study seeks to investigate some of the factors that led to defamiliarization in Ibn al-Farez's Mimmyyeh and its purpose is to better understand the structure and consequently the content of this ode. The results of the study show that the poet has taken some of the factors in the structure of the ode intentionally. By careful analysis, it is possible to find the hidden layers, which are guides to its content, and see the familiarization efficiency in the formalistic reading of mystical works that are mostly used to obscure mystical concepts. In fact, defamiliarization is a tool of ambiguity of simple mystical concepts.